Betimleyici çeviribilim araştırmalarında yeni açılımlara doğru: Reşat Nuri Güntekin'in diliçi ve dillerarası çeviri eylemlerindeki çeşitliliğin kavramsallaştırılması
Toward new insights into research in descriptive translation studies: Conceptualizing diversity in Reşat Nuri Güntekin's intralingual and interlingual translational actions
- Tez No: 691438
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE BANU KARADAĞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mütercim-Tercümanlık, Translation and Interpretation
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Batı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Diller ve Kültürlerarası Çeviribilim Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 157
Özet
Bu tezin amacı Reşat Nuri Güntekin'in (1889-1956) diliçi ve dillerarası çevirileri üzerine betimleyici bir çalışma yapmaktır. Çalışmanın çıkış noktasını temelde Reşat Nuri'nin diliçi ve dillerarası düzeyde çeşitli aktarım biçimlerini barındırdığı ifade edilerek 'orijinal', 'yerli', 'telif', 'yarı telif', 'yarı tercüme', 'adaptasyon/uyarlama', 'kopya', 'esinlenme', 'örnek alma' ve 'yeniden yazım' gibi kavramlar odağında çeşitli tartışmalara neden olan metin üretim biçimlerine yönelik olarak çeviribilim bakış açısıyla bütüncül bir irdelemenin daha önce gerçekleştirilmemiş olması oluşturmaktadır. Betimleyici çeviribilimin sağladığı bakış açısı ve araçlarla çeviriye erek odaklı ve tarihsel yaklaşımı benimseyen bu tezde Reşat Nuri'nin diliçi ve dillerarası çeviri eyleminde bulunduğu 'varsayılan' (Toury, 2012) eserler hareket noktası olarak alınmış, yazarın çeviri eylemi ile söylemine ve ait olduğu dönemin çeviriye ilişkin gerçekleri üzerine farklı bir bakış açısı geliştirmenin mümkün olup olmadığını irdelemek üzere“metinsel”ve“metindışı kaynaklar”(Toury, 2012, 87-88) üzerinden bir inceleme gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda yapılan metinsel incelemeler Çalıkuşu'nun ilk olarak 1922 yılında eski harflerle yayımlanmış olan kitap baskısı ile Latin harfleriyle yeniden yazılmış kitap baskısı arasındaki diliçi karşılaştırmayı, eserin Fransız yazar Guy Chantepleure tarafından 1911 yılında kaleme alınan La Passagère ile gerçekleştirilen dillerarası karşılaştırmasını, kitap olarak ilk kez 1924 yılında eski harflerle basılan Gizli El ile 1954 yılında yeni harflerle yeniden yazılan Gizli El arasındaki karşılaştırmayı, Namık Kemal tarafından 1874 yılında eski harflerle yazılan Akif Bey ile Reşat Nuri tarafından 1958 yılında“yeniden sahneye tatbik ed[il]en”Akif Bey arasındaki metinsel karşılaştırmayı ve ayrıca belirli bir kaynak metin ve/veya yazar bilgisi sunulmayan ancak yabancı kaynaklardan faydalanılarak oluşturulan Tolstoy: Hayatı ve Eserleri (1933), İbsen: Hayatı ve Eserleri (1934) ve Napoleon'un Düşünceleri (1943) başlıklı eserler üzerindeki incelemeyi kapsamaktadır. Faydalanılan metindışı kaynakların arasında ise Reşat Nuri'nin dönemin poetikası, 'adaptasyon' ve 'tercüme' kavramları ve çeşitli metin üretim biçimleri üzerine kaleme aldığı yazıların ve verdiği röportajların yanı sıra yayımcıların, edebiyat tarihçilerinin, araştırmacıların ve eleştirmenlerin Reşat Nuri'nin metin üretim biçimlerine ilişkin olarak bulunduğu değerlendirmeler yer almaktadır. Reşat Nuri'nin varsayılan diliçi çevirileri üzerinde yapılan irdeleme sonucunda tez öz-çevirinin ve öz-çevirmenin türü ve mahiyeti bağlamında 'türlerarası öz-çeviri' ('intergenre self-translation') ve 'türlerarası öz-çeviri yazar' ('intergenre-auto-translauthor') şeklinde iki kavram önerisinde bulunurken öz-çevirilere kaynaklık eden metinler açısından da 'doğrudan öz-çeviri' ('direct self-translation') ve 'dolaylı öz-çeviri' ('indirect self-translation') kavramlarını önermektedir. Tez ayrıca öz-çevirilerin nedenlerine ilişkin sınıflandırma arayışlarını, öz-çeviri olgusunu tanımlamak üzere kurulan 'çeviri ya da yeniden yazım' şeklindeki ikili karşıtlıkları, 'sıra dışı' ve 'uç' gibi nitelemeleri ve öz-çevirmenlerin, 'sıradan' çevirmenlerden farklı olarak, metne dair mutlak niyet ve otoriteyi değişmez şekilde ellerinde bulundurduklarına dair düşünceleri sorunsallaştırmakta ve öz-çevirinin de tarihsel ve kültürel bir olgu olarak“kontrol faktörlerinin”(Lefevere, 1985, 226-229) etkisi altında erek dil ve kültürde şekillendiğinin iddia edilebileceğini ortaya koymaktadır. Akif Bey'de (1958) gerçekleştirilen 'restorasyon' işlemini de bir diliçi çeviri eylemi olarak ele alan tez 'yeniden sahneye tatbik' işleminin açıklanmasında çeviribilim bakış açısı ve araçlarının önemli bir işlevinin olabileceğini göstermektedir. Çeviri tarihimiz açısından düşünüldüğünde, Reşat Nuri'nin diliçi çevirileri, diliçi çeviriler üzerine yapılacak araştırmaların 'hatırla(t)mak' ve 'unut(tur)mak', diğer bir deyişle 'sahiplenilmek' ve 'sahipliğinden vazgeçilmek' istenilenlerin tespitinde oynayabilecekleri rolü ortaya koymaktadır. Dillerarası düzeyde yapılan irdelemenin sonuçlarına ve Reşat Nuri'nin çeviriye ilişkin kavramlar bağlamındaki değerlendirmelerine dayanarak, tezde sunuluşlarından ve/veya edebiyat araştırmacılarınca yapılan değerlendirmelerden hareketle yabancı kaynaklara dayandıkları varsayılan Çalıkuşu (1922), Tolstoy: Hayatı ve Eserleri (1933), İbsen: Hayatı ve Eserleri (1934), Napoleon'un Düşünceleri (1943) ve Harabelerin Çiçeği (1953) başlıklı eserlerin ve Reşat Nuri'nin adaptasyonlara yüklediği nitelik, tanım ve işlevlerin Osmanlı-Türk çeviri tarihi bağlamında“terceme yollu bir sahiplenme”edimi olarak görülüp“katkılı aktarım”ile birlikte düşünülen ve bir“Türkçe eser üretme kategorisi”olarak tanımlanan“te'lîf”anlayışının (Paker, 2014) dönüş(türül)erek sür(dürül)mesi ile ilişkilendirilebileceği savunulmaktadır. Bu bağlamda tez,“Osmanlı kültürlerarası alanında”(Paker, 2002, 120) gerçekleşen 'terceme' ve 'te'lîf' pratiklerinin dinamiklerini belirleyen“tanıdık 'öteki'[nden]”gelen yabancı kaynakları“sahiplenme, temellük etme arzusu[nun]”(Paker, 2014, 66-69) söz konusu yabancı“daha önce aşina olunmayan Avrupalı 'öteki'”(Paker, 2014, 66) olduğunda hem 'sahiplenmeyi' hem de 'sahiplen(e)memeyi', hem 'kendi için yapmayı' hem de 'yap(a)mamayı', hem 'kendine edinmeyi' hem de 'edin(e)memeyi' ifade eden“sahip(siz)len(dir)me”(“exappropriation”) (Derrida, 2014, 24) kaygısına dönüştüğünün söylenebileceğini iddia etmektedir. Tez, çeviri kuramı açısından yaptığı değerlendirme ile ise eserler, kavramlar ve olgular üzerine yapılacak tanımlamaların kapsam ve nitelik açısından her zaman için göreceli ve tarihsel nitelikte olacağına vurgu yaparak çeviribilim araştırmalarında“problemli tanımların sahipliğinden vazgeçilip, problemli olguların sahiplenilmesi”(Bengi, 1990, 230) çağrısını yinelemekte; çeviri kuramının karşılaşılacak her bir gerçek çeviri olgusu karşısında 'sahipliğinden vazgeçilecek şekilde (yeniden) sahiplenilen' bir kuram olması gerektiğini savunmaktadır.
Özet (Çeviri)
The purpose of this dissertation is to conduct a descriptive study on Reşat Nuri Güntekin's (1889-1956) intralingual and interlingual translations. This study is mainly motivated by the lack of a comprehensive treatment, specifically from a translation studies perspective, of Reşat Nuri's forms of text production that have raised several debates around the notions of 'original', 'indigenous', 'semi-original', 'semi-translation', 'adaptation', 'copy', 'inspiration', 'modelling', and 'rewriting' on the grounds that they incorporate various modes of intralingual and interlingual transfer. Adopting the perspective and tools of descriptive translation studies to have a target-oriented and historical approach to translational phenomena at hand, this dissertation departs from the works where Reşat Nuri is 'assumed' (Toury, 2012) to have engaged in intralingual and interlingual translation and employs“textual”and“extratextual sources”(Toury, 2012, 87-88) in order to scrutinize whether it is possible to provide a new insight into the author's translational act and discourse as well as into translational facts of his period. In this regard, the textual analyses involve intralingual comparison of Çalıkuşu first published in book form in Ottoman Turkish in 1922 with its book version rewritten in the Latin alphabet; its interlingual comparison with French author Guy Chantepleure's La Passagère of 1911; the intralingual comparison of the Ottoman Turkish and the Latin-alphabet versions of Gizli El published in book form in 1924 and 1954, respectively; and the intralingual comparison of Namık Kemal's Akif Bey of 1874 in Ottoman Turkish with its Latin-alphabet version“re-put to scene”in 1958 by Reşat Nuri under the same title, as well as the examination of the Turkish works titled Tolstoy: Hayatı ve Eserleri (1933), İbsen: Hayatı ve Eserleri (1934), and Napoleon'un Düşünceleri (1943) that have no designation of source text and/or author though they are based on foreign sources. Among the extratextual sources used in the study are Reşat Nuri's articles, essays, and interviews where he addresses the poetics of his period, discusses the notions of 'adaptation' and 'translation', and elaborates on his various forms of text production besides publishers', literary historians', scholars', and critics' evaluations on his modes of text production. The examination through Reşat Nuri's assumed intralingual translations yielded some new conceptual proposals regarding self-translation: 'intergenre self-translation' and 'intergenre-auto-translauthor' as to type and nature of self-translation and of self-translator; 'direct self-translation' and 'indirect self-translation' in terms of the source and (in)directness of self-translation. The dissertation also challenges the searches of classification concerning the reasons for self-translation, the binary oppositions attempting to label self-translations as 'either translation or rewriting', designations such as 'extraordinary' and 'extreme' to describe self-translations, and the claims attributing an 'absolute' and 'stable' intention and authority to self-translators, differently from 'ordinary' translators, and reveals that self-translation, as a historical and cultural phenomenon, may be shaped, like any translation, by“control factors”(Lefevere, 1985, 226-229) in the target language and culture. Treating the 'restoration' performed in Akif Bey (1958) also as an intralingual translation, the study shows that the perspective and tools offered by translation studies may well serve accounting for the act of 're-putting to scene'. From a Turkish history of translation perspective, Reşat Nuri's intralingual translations reveal the role that research on intralingual translations could play in the identification of what has been intended to be 'remembered' and 'forgotten', that is what has been intended to be 'appropriated' and 'expropriated'. Based on the findings of the descriptive study on Reşat Nuri's assumed interlingual translations and his discourse on translational notions, this dissertation argues that Çalıkuşu (1922), Tolstoy: Hayatı ve Eserleri (1933), İbsen: Hayatı ve Eserleri (1934), Napoleon'un Düşünceleri (1943), and Harabelerin Çiçeği (1953), which are assumed to have derived from foreign sources in view of their presentations and/or considerations of literary scholars, and the quality, definitions, and functions Reşat Nuri attributed to adaptations may represent the transformative continuation of“te'lîf”practice standing as a“Turkish text production category”characterized by“appropriation through translation”and comparable to“contributive transfer”within the context of the Ottoman-Turkish translation history (Paker, 2014). Thus, the study suggests that“desire to appropriate”foreign sources coming from the“familiar 'other'”, which determined the dynamics of the 'terceme' and 'te'lîf' practices (Paker, 2014, 66-69) flourishing in the“Ottoman interculture”(Paker, 2002, 120), may be said to have transformed into anxiety of“exappropriation”, that is appropriating and expropriating all at once (Derrida, 2014, 24), referring to both 'appropriating' and 'not appropriating' or 'failing' it, both 'making for oneself' and 'not making for oneself' or 'failing' it, both 'making one's part' and 'separating from oneself' at the same time, as the foreign was now the“European 'other' who had not been familiar by then”(Paker, 2014, 66). Concluding with a reflection on translation theory, the study highlights that definitions formulated on works, concepts, and phenomena are always relative and historical by their scope and nature, reiterating the call“to possess the problematic facts but to disown the problematic definitions”(Bengi, 1990, 230) and bearing out a translation theory that is to be '(re-)appropriated just to be expropriated' in view of each and every real translational fact.
Benzer Tezler
- Çeviride ortamın görünümleri: Metin türlerinin dönüşümü
Aspects of media in translation: Transformation of text types
RAGIP GÖKALP TÜLEK
Doktora
Türkçe
2017
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALEV BULUT
- Problematizing translated popular texts on women's sexuality: A new perspective on the modernization project in Turkey from 1931 to 1959
Kadın cinselliği üzerine yayınlanmış popüler metin çevirilerinin eleştirel analizi: Türkiye'de modernizasyon projesine yeni bir bakış (1931-1959)
MÜGE IŞIKLAR KOÇAK
Doktora
İngilizce
2007
Mütercim-TercümanlıkBoğaziçi ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. SALİHA PAKER
- Özel alan çevirisi eğitiminde sosyal medyanın etkisi
The impact of social media on training for specialized translation
DOLUNAY KUMLU
Doktora
Türkçe
2016
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALEV BULUT
- Osmanlıcada La Fontaine: Mehmed Ali çevirisi üzerine betimleyici bir çalışma
La Fontaine in Ottoman Turkish: A descriptive study on Mehmed Ali's translation
MURAT SİRKECİOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Mütercim-TercümanlıkYıldız Teknik ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞE BANU KARADAĞ
- Çeviride cinsiyet sorunsallığına eleştirel bakış
Critical perspective on gender issues in translation
ESRA ERTEKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Mütercim-TercümanlıkSakarya ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İLYAS ÖZTÜRK