Kod değiştirimlerinin çevirisinde yapay zekâ ve insan çevirmen iş birliği: Giovanni's Room adlı yapıtın Türkçe çevirileri üzerine karşılaştırmalı bir çözümleme
Artificial intelligence and human translator collaboration in code-switching translation: A comparative analysis of Turkish translations of Giovanni's Room
- Tez No: 938629
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ZEYNEP GÖRGÜLER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mütercim-Tercümanlık, Translation and Interpretation
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Batı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Diller ve Kültürlerarası Çeviribilim Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 106
Özet
Bu çalışmada, James Baldwin tarafından kaleme alınan Giovanni's Room (1956) adlı İngilizce yapıttaki Fransızca kod değiştirimlerinin, Tektaş Ağaoğlu (Baldwin, 1956/1964) ve ChatGPT-4o modeli tarafından nasıl çevrildiği karşılaştırmalı betimleyici metin çözümleme yöntemi (Toury, 1995) odağında incelenmektedir. İncelemenin kuramsal ve yöntemsel dayanaklarını kod değiştirim stratejileri, yapay zekâ ve yazınsal çeviri yaklaşımları, Skopos kuramı (Vermeer, 2000) ve“çeviri yönergesi”(Nord, 1997) oluşturmaktadır. Kod değiştirimleri, yazınsal metinlerde çokdilliliği, kimlik temsilini ve kültürel çeşitliliği vurgulamak amacıyla bilinçli olarak kullanılan dilsel araçlardır (Meylaerts, 2013; Ahmed, 2016). Çalışmanın ilk aşamasında, Ağaoğlu'nun kaynak metindeki Fransızca kod değiştirimlerini standartlaştırıp (Franco Arcia, 2012) Türkçeye çevirerek erek okur için daha anlaşılabilir kıldığı görülmektedir. Bu anlamda, kaynak yapıttaki çokkültürlülüğü ve yabancılığı koruyan kod değiştirimlerini ortadan kaldırması sebebiyle Ağaoğlu'nun çevirisini bir“yeniden yazım”(Lefevere, 1992) olarak değerlendirmek mümkündür. İkinci aşamaya gelindiğinde, yapay zekâ destekli sohbet robotu ChatGPT-4o modeline insan çevirmen tarafından oluşturulan bir çeviri yönergesi verilmiş ve kod değiştirimi içeren metinler, iş birliğiyle Türkçeye çevrilmiştir. Uygulama sonucunda, ChatGPT-4o'nun çeviri sürecinde tutarlı stratejiler uygulama ve bağlama uygun çeviriler üretme konusunda sınırlı kaldığı ve insan çevirmen müdahalesi gerektiren hatalar yaptığı görülmüştür. Özellikle kod değiştirimi gibi dilsel unsurların çevirisinde bir tutarlılık gözetmediği, kaynak metin dışına çıkarak yeni bir hikâye yarattığı, uzun metinlerde bazı bölümleri atladığı ve biçimsel hatalar yaptığı gözlemlenmiştir. İnsan çevirmen ve yapay zekâ tarafından yapılan çeviriler karşılaştırmalı olarak çözümlendiğinde, var olan çevirmen tanımının gözden geçirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Günümüzde çevirmen tanımının yapay zekâ sistemlerine rehberlik eden, çeviri süreçlerini yönlendiren ve gerektiğinde müdahalelerde bulunan stratejik karar alıcı rolüne büründüğü görülmektedir. Sonuç olarak çevirmenleri“dil uzmanı”,“çeviri sonrası düzeltmen”ve“istem mühendisi”(Sui, 2024) olarak konumlandırmanın artık yetersiz kaldığı, bunun yerine daha kapsayıcı bir çevirmen tanımı gerektiği söylenebilir. Yazınsal çeviri alanında yapılacak gelecekteki araştırmalarda, daha başarılı ve tutarlı sonuçlar elde etmek için yapay zekâ destekli çeviri araçlarının bağlam-içi öğrenme açısından geliştirilmesine odaklanılması önerilmektedir.
Özet (Çeviri)
This study examines how the French code-switches in James Baldwin's Giovanni's Room (1956) are translated by Tektaş Ağaoğlu (Baldwin, 1956/1964) and the ChatGPT-4o model, using a comparative descriptive text analysis method (Toury, 1995). The theoretical and methodological framework includes code-switching strategies, artificial intelligence and literary translation approaches, Skopos theory (Vermeer, 2000), and“translation brief”(Nord, 1997). Code-switching is a linguistic device that is consciously used to emphasize multilingualism, identity representation and cultural diversity in literary texts (Meylaerts, 2013; Ahmed, 2016). In the first phase of the study, Ağaoğlu's translation was analyzed to determine how the code-switches were translated. The findings indicate that he standardized the code-switching in the source text (Franco Arcia, 2012) and translated them into Turkish to make the target text more understandable for the target reader. In this regard Ağaoğlu's translation can be considered a form of“rewriting”(Lefevere, 1992), as it removes the code-switches that preserve the source text's multiculturalism and foreignness. In the second phase, the artificial intelligence-based chatbot ChatGPT-4o was provided with a translation brief created by a human translator, and the passages containing code-switching were collaboratively translated into Turkish. The results show that ChatGPT-4o struggled to apply consistent strategies and produce contextually appropriate translations, often making errors that required human intervention. Specifically, the model exhibited inconsistencies in translating code-switching, deviated from the source text by introducing new narrative elements, omitted sections in longer passages, and made stylistic errors. A comparative analysis of human and AI-generated translations suggests that the conventional definition of a translator requires revision. In the contemporary translation landscape, translators have assumed the role of strategic decision-makers who guide AI systems, oversee translation processes, and intervene when necessary. Consequently, defining translators merely as“language experts,”“post-translation proofreaders,”or“prompt engineers”(Sui, 2024) is insufficient. A more comprehensive and inclusive definition should be considered in future research. Additionally, future research in literary translation should focus on developing AI-assisted translation tools with improved in-context learning capabilities to achieve greater accuracy and consistency.
Benzer Tezler
- Bina temeli altı toprak ısı değiştiricisindeki ısı transferinin incelenmesi
The investigation of heat transfer in ground heat exchangers under building foundation
NURULLAH KAYACI
Doktora
Türkçe
2018
Makine MühendisliğiYıldız Teknik ÜniversitesiMakine Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAKAN DEMİR
PROF. DR. ŞEVKET ÖZGÜR ATAYILMAZ
- Mardin'de çok dillilik ve ana dili arapça olan çok dillilerde kod değiştirimleri
Multilingualism in Mardin and code switchings in multilinguals whose native language is Arabic
ŞEYHMUS ATAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DilbilimÇağ ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ŞİRVAN KALSIN
- The Performance of punctured convolutional codes
Delinmiş evrişimli kodların başarımı
HAKAN AYÇENK
Yüksek Lisans
İngilizce
1997
Elektrik ve Elektronik MühendisliğiOrta Doğu Teknik ÜniversitesiElektrik-Elektronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MELEK D. YÜCEL
- Reducing processor-memory performance gap and improving network-on-chip throughput
İşlemci-bellek performans farkını azaltmak ve yonga-üstü-ağ verimini artırmak
MUSTAFA NAVEED UL
Doktora
İngilizce
2019
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖZCAN ÖZTÜRK
- Codebook learning: Challenges and applications in image representation learning
Kod kitabı öğrenimi: Görüntü temsili öğrenimindeki zorluklar ve uygulamaları
GÜLÇİN BAYKAL CAN
Doktora
İngilizce
2024
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİstanbul Teknik ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÖZDE ÜNAL