Текст тапшырмаларын баалоо моделин иштеп чыгуу
Metin ödevlerin değerlendirme modelinin geliştirilmesi
- Tez No: 791759
- Danışmanlar: DOÇ. DR. RİTA İSMAİLOVA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Doğal dil işleme, otomatik konuşma testi, bilgisayar destekli dil öğrenimi, görev değerlendirme sistemleri, мakine öğrenimi, deneme doğrulama algoritması geliştirme projesi
- Yıl: 2022
- Dil: Kırgızca
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 73
Özet
Чет тилдерди үйрөнүүнүн артыкчылыгы – бул сиздин жашооңуздун дээрлик бардык тармагында ийгиликке жетишиңизди шарттайт. Бүгүнкү күнгө чейин, балким, дүйнөдөгү эң пайдалуу чеберчилик. Жаңы тилди үйрөнүү мээңизди жаңы грамматика жана лексика эрежелери менен таанышууга мажбурлайт. Мындан тышкары, чет тилин үйрөнүү жумуш табуу мүмкүнчүлүктөрүн жакшыртат. Эссе (дилбаян) жазуу – жаңы сөздөрдү жаттоого, алардын ортосундагы байланыштарды түзүүгө жана контексттик кырдаалдарда колдонууга, эс тутумуңузду үйрөтүүгө мүмкүндүк берген тил үйрөнүүнүн эң маанилүү ыкмаларынын бири. Бирок, педагогдор үчүн бул түр тапшырмаларды текшерүү көп убакытты талап кылат. Экинчи жагынан, текст түрүндө жазылган тапшырмаларды текшерүүнү автоматташтыруу бул процессти бир топ жеңилдетет. Текст тапшырмасын баалоо алгоритминин долбоору - бул табигый тилди иштетүү куралдарынын жардамы менен жазылган дилбаяндар сыяктуу текст тапшырмаларын баалаган система. Бул изилдөөдө табигый тилди иштетүү боюнча изилдөө иштерин өркүндөтүү менен, үй тапшырмасын текстке негиздөө менен алгоритм түзүлүп жатат. Студенттер өз эсселерин жаза турган редакторду жана аларды бир нече параметрлердин негизинде баалаган негизги программаны сунуш кылабыз. Теманын актуалдуулугуна көңүл бура турган болсок, ар бир киши бирден көп тил билиши керек экендигин, ааламдаштыруу эрасында учурдун талабы катары карасак болот. Ал эми тил үйрөнүүнүн бир методологиясы - бул баяндама жазуу. Мугалим тараптан бул процессти карай турган болсок, окуучулардын баяндамасын текшерүү абдан көп убакыт ала турган процесс, жана бул көйгөй, окуучулардын саны көбөйгөн сайын өтө көп убакыт жана мугалимдин көңүлүн талап кылып баштайт. Ал эми акыркы учурда маалымат жана коммуникациянын өнүгүүсүнөн келип чыккан онлайн үйрөнүү жана массалык ачык онлайн курстар (Massive Open Online Courses) аркылуу тил үйрөтүүнү эске ала турган болсок, дилбаяндарды бат текшерүү өтө маанилүү экенин көрө алабыз. Мугалим тарабынан баяндама текшерүүнүн дагы бир көйгөйү - инсан фактору, башкача айтканда бул баалоонун субъективдүүлүгү жана дилбаянга берилген баа мугалимдин баяндамадагы пикирге болгон субъективдүү мамилесинин чагылдырышы мүмкүн. Муну менен бирге, табигый тил иштетүү - ТТИ (natural language processing - NLP) багытын карай турган босок, бул багытта акыркы жылдарда абдан чоң жетишкендиктер болгонун көрө алабыз. Табигый тилди иштетүүнүн изилдөөчүлөрү, адамдар тилди кантип түшүнүп жана колдонуп жатканын изилдөө аркылуу, бул процессте адам баласы колдонгон керектүү иш-аракеттерди кадам кадам түшүнүү аркылуу машиналарга (компьютерлерге) үйрөтүү техникаларды, алгоритмдерди жана аспаптарды иштеп чыгууну көздөмөкчү. Бул процесстин натыйжасында, компьютердик тутумдарды тилге үйрөтүп, керектүү тапшырмаларды түшүнүүгө жана аткарууга мүмкүнчүлүк берүү болуп саналат. Табигый тил иштетүү мисалдары катары машиналык котормо, табигый тилдеги тексттер менен иштөө, көп тилдүү колдонуучунун интерфейстерин даярдоо, сүйлөө таануу, жасалма чалгындоо жана эксперт тутумдары жана башка багыттарды айтып кетсек болот. Албетте, тил үйрөнүүдө табигый тил иштетүү багытынын ролу абдан чоң экенин айтып кете алабыз. Бул магистрдикдик диссертация алкагында, окуучулардын баяндама жазуу тапшырмасын баалоо процессин автоматташтыруу, башкача айтканда тапшырма баалоого машина үйрөтүү алгоритмин иштеп чыгуу максаты коюлган. Тактап айтканда, табигый тилди иштетүү куралдарынын жардамы менен окуучулар тарабынан жазылган баяндама же дилбаян сыяктуу текст тапшырмаларын баалаган системаны иштеп чыгууну жана окуучулар жазган баяндамаларды бир нече параметрлердин негизинде баалаган негизги программаны сунуш кылууну көздөмөкчүбүз. Бул максатка жетүү үчүн, мугалим тарабынан текшерилген баяндамалардын жыйынтыгы топтолуп, баалоо параметрлери иштелип чыкты. Жалпысынан бул процессти автоматташтыруу аракеттери көптөн бери изилдөнүүдө. Азыркы учурда актуалдуу болгон массалык ачык онлайн сабактарда колдонуу мүмкүнчүлүгүн алуу менен бирге бул түр долбоорлор көптөгөн изилдөөчүлөрдү кызыктырууда. Бирок, табигый тилди изилдөө жана баалоо үчүн алгоритмдерди иштеп чыгуу абдан оор көйгөйлөрдүн бири болуп саналат. Ошондуктан бул диссертациялык иштин алкагында табигый тил иштетүү негиздери даяр болгон түрк тилиндеги баяндамаларды текшерүүнү автоматташтыруу максаты коюлду. Бул диссертациялык иште, эссе тапшырмаларын баалоо модели ишке ашырылды. Иш алкагында, табигий тилде жазылган сүйлөмдөрдүн өзгөчөлүктөрүн чыгаруу алгоритмдерин колдонуп, булардын негизинде баалоо жүргүзүлдү. Баалоону божомолдоо үчүн өрнөк тапшырмалардын жыйыны колдонулду жана бул өрнөктөгү баалоо жыйынтыктарынын негизинде машина үйрөтүү методунун жардамы менен модель курулду. Иштелип чыккан модель, програмдык жабдык же плагин түрүнө капсуляцияланып, Университетибизде колдонулган жабдыктарга интеграцияланышы пландалууда. Aчкыч сѳздѳр: Табигый тил иштетүү, автоматташтырылган баяндама текшерүү, компьютердин жардамы менен тил үйрөнүү, тапшырма баалоо тутумдары
Özet (Çeviri)
Yabancı dil öğrenmenin avantajı, hayatınızın hemen her alanında sizi başarıya hazırlayabilmesidir. Bugüne kadar, bu belki de şimdiye kadarki en faydalı gerçek dünya becerisidir. Yeni bir dil öğrenmek, beyninizi yeni gramer ve kelime kurallarına aşina olmaya zorlar. Ek olarak, yabancı dil öğrenmek iş beklentilerinizi iyileştirebilir. Kompozisyon yazma, yeni kelimeleri ezberlemek, aralarında bağlantı kurmak ve bunları bağlamsal durumlarda kullanmak için hafızanızı eğitmenize olanak tanıyan en önemli dil öğrenme yöntemlerinden biridir. Bununla birlikte, eğitimciler için, öğrenci kompozisyonlarının değerlendirilmesi zaman alan bir süreçtir. Öte yandan, öğrenci kompozisyonlarının yada başka metin yazma ödevlerin değerlendirilmesini otomatikleştirmek bu süreci büyük ölçüde kolaylaştırabilir. Bir metinin dilbilgisin değerlendirme algoritması, doğal dil işleme araçlarının yardımıyla yazılan kompozisyon gibi metin yada makaleleri değerlendiren bir sistemdir. Bu çalışmada, doğal dil kullanımına yönelik araştırmaların geliştirilmesinin yanı sıra, öğrenci kompozisyonlarınan yola çıkılarak bir algoritma geliştirilmektedir. İlk adım olarak öğrencilerin kompozisyonlarının yazmaları için bir editör ve bunları çeşitli parametrelere göre değerlendiren temel bir program sunuyoruz. Konunun aciliyeti göz önüne alındığında herkesin birden fazla dil bilmesi gerektiği küreselleşme çağında çağın bir gereği olarak değerlendirilebilir. Ve dil öğrenmenin bir yöntemi de rapor yazmaktır. Bu sürece öğretmen gözüyle bakacak olursak, öğrenci raporlarını kontrol etmek oldukça zaman alan bir işlemdir ve bu sorun öğrenci sayısı arttıkça çok fazla zaman ve öğretmenin dikkatini gerektirmeye başlar. Ve kitlesel Açık Çevrimiçi Kurslar aracılığıyla bilgi ve iletişim, çevrimiçi öğrenme ve dil öğretimindeki son gelişmeleri dikkate alırsak, makaleleri hızlı bir şekilde kontrol etmenin çok önemli olduğunu görebiliriz. Raporun öğretmen incelemesinin bir başka sorunu da kişilik faktörüdür, yani bu değerlendirmenin öznelliği ve makalenin değerlendirilmesi, öğretmenin rapordaki görüşe yönelik öznel tutumunu yansıtabilir. Aynı zamanda, doğal dil işleme (NLP) için eşik eşiktir ve son yıllarda bu alanda büyük başarılar elde edildiğini görebiliriz. Doğal dil işleme araştırmacıları, insanların dili nasıl anladığını ve kullandığını inceleyerek ve insanların bu süreçte kullandığı adımları adım adım anlayarak makinelere (bilgisayarlara) öğretmek için teknikler, algoritmalar ve araçlar geliştirmeyi amaçlar. Bu sürecin sonucu, bilgisayar sistemlerine dili öğretmek ve gerekli görevleri anlamalarını ve gerçekleştirmelerini sağlamaktır. Doğal dil işleme örnekleri arasında makine çevirisi, doğal dil metinleriyle çalışma, çok dilli kullanıcı arabirimleri geliştirme, konuşma tanıma, yapay zeka ve uzman sistemler ve daha fazlası yer alır. Ve tabii ki doğal dil işlemenin dil öğrenimindeki rolünün çok önemli olduğunu söyleyebiliriz. Bu yüksek lisans tezinin amacı, öğrencilerin rapor yazma görevlerini değerlendirme sürecini otomatikleştirmek, yani görev değerlendirmesi için makine öğrenimi için bir algoritma geliştirmektir. Başka bir deyişle, öğrenci raporları veya kompozisyonlar gibi metin ödevlerini doğal dil işleme araçlarını kullanarak değerlendirmek için bir sistem geliştirmeyi ve öğrenci raporlarını çeşitli parametrelere göre değerlendiren temel bir program sunmayı amaçlıyoruz. Bu amaca ulaşmak için öğretmen tarafından gözden geçirilen raporlar toplandı ve değerlendirme parametreleri geliştirildi. Genel olarak, bu süreci otomatikleştirme girişimleri uzun süredir incelenmiştir. Birçok araştırmacı, bu tür projelerle ve bunları şu anda ilgili olan toplu açık çevrimiçi sınıflarda kullanma olasılığıyla ilgilenmektedir. Bununla birlikte, doğal dilin incelenmesi ve değerlendirilmesi için algoritmaların geliştirilmesi en zor zorluklardan biridir. Bu nedenle, bu tezin amacı, doğal dil işleme temellerine sahip Türkçe sunuların incelenmesini otomatik hale getirmektir. Bu tez çalışmasında kompozisyon ödevlerini değerlendirmek için bir model uygulanmıştır. Çalışma kapsamında, doğal dilde yazılan cümlelerin özelliklerini çıkarmak için algoritmaların kullanımına dayalı bir değerlendirme yapılmıştır. Değerlendirmeyi tahmin etmek için bir dizi örnek görev kullanılmış ve bu modeldeki değerlendirmenin sonuçlarına dayalı olarak makine öğrenmesi yöntemi kullanılarak bir model oluşturulmuştur. Geliştirilen modelin yazılım veya eklenti şeklinde kapsüllenmesi ve Üniversitemizde kullanılan donanımlara entegre edilmesi planlanmaktadır.
Benzer Tezler
- Tam ve parçalanmış aileye sahip lise öğrencilerinin akademik başarıdüzeylerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Bişkek örneği)
Толукжана толук эмес (бөлүнгөн) үй-бүлөлөрдөгү жогорку класстарда окуган окуучулардын сабактарда жетишкендиктерин салыштырмалуу анализдөө(бишкекшаары мисалында)
MEHMET GÖK
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Eğitim ve ÖğretimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. KADİAN BOOBEKOVA
- Bilgisayar oyunlarını oynama sürelerinin 7. ve 8. sınıfların akademik başarısı üzerine etkisi
Компьютер оюндарын oйноо мөөнөттөрүнүн 7-8-класстардын окуучуларынын академиялык ийгиликтерине тийгизген таасири
MEHMET GÖLE
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Eğitim ve ÖğretimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. KADİAN BOOBEKOVA
- Кыргыз текст корпустарынын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүнтүзүү(журналдык жанр тексти
Kırgız metin korpuslarına dayalı hipermetin sözlük dizini oluşturma (Dergi türü metin)
ERNİST BEKBOEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAKIT ŞARŞEMBAEV
- Кыргыз текст корпустарынын негизинде гипертексттик-көрсөткүч сөздүгүнтүзүү(романдык жанр тексти)
Kırgız metin korpuslarına dayalı hipermetin sözlük dizinioluşturma (Roman türü metin)
ADİLET İBRAGİMON
Yüksek Lisans
Kırgızca
2012
FelsefeKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BAKIT BORKOYEV
- Түрк тилинен кыргыз тилине текст которуу программасы
Türkçeden Kırgızca'ya metin çeviren yazılımın geliştirilmesi
BAHORİDDİN DUŞABAYEV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2010
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMühendislik Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. Rayımbek SULTANOV