Türkçede ilgi tümceciklerinin yapısı: -Dık ve -an biçimbirimlerinin seçim stratejisi
The structure of relative clauses in Turkish: The strategy for election between -dik and -an morphemes
- Tez No: 811874
- Danışmanlar: PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 578
Özet
Doğal dilin sonsuz kez yinelenebilme özelliğinin en belirgin örneklerinden biri olarak niteleme işlevli yantümceler, Üretici Dilbilgisi'nin ortaya çıkışından günümüze kadar bu kuramsal çerçevenin içinde çalışan dilbilimcilerin ilgisini yoğun bir şekilde çekmiştir. Kuramdaki genel kabullerin yönünde Türkçedeki gibi ortaçsal niteleme işlevli yantümceler, İngilizce tipi bitimli yantümcelerle denk tutularak aynı ne-taşımalı analizle ele alınmaya çalışılmıştır. Tezimizde adlaştırma şeklinde kurulan Türkçe NİYT'ler ele alınırken Üretici Dilbilgisi çerçevesinde geliştirilen ne-taşımalı yaklaşımın uygulanmasının, bu niteleme işlevli yantümcelerin uygun bir şekilde betimlenmesine ve çözümlenmesine engel olduğu kanaatine vardık. Bu sebeple Türkçede gözlemlenen iki niteleme işlevli yantümce kurma stratejisinin arasındaki seçimine bir açıklama getirebilmek amacıyla, merkezine adlaştırma sürecini alan yeni bir analiz geliştirmeye çalıştık. Bu amaç doğrultusunda önceki analizlerden elde ettiğimiz verileri ve tespitleri gözden geçirerek iki ilgilendirme stratejisinin arasındaki farkın ilgilendirilen unsurun dilbilgisel işlevinde değil, tümceciğin içinde kalan öznenin anlamsal statüsünde olduğu kanaatine vardık. Bu tespitten hareketle analizimiz için iki temel çıkış noktası belirledik: Özne kavramı ve bir altasıralama stratejisi olarak adlaştırma. Özne kavramının ayrıntılı irdelemesinin sonucunda 'özne' olarak bilinen dilbilgisel işlevinin aslında en az dört birbirinden bağımsız dilbilgisel işleve ayrılması gerektiğini tespit ettik. Bu dört farklı dilbilgisel işlevin tanıtılmasından ve bunların X'-şemasındaki konumlarının belirlenmesinden sonra adlaştırma yapılarında bu işlevlerden hangisinin bulunabileceği öğrenebilmek için gözlerimizi adlaştırmaların yapısına çevirdik. Konumuz olan adlaştırmaların yapısını ortaya çıkarmak amacıyla Karma Genişletilmiş Yansımalar Analizi'nden faydalanarak her iki niteleme işlevli yantümce kurma stratejisinde bulunan eylemsel ve adsıl işlevsel yansımalarını ortaya çıkardık. Bunun sonucunda sadece [-DIğ+I] ilgilendirme stratejisinin yapısında BelÖ seviyesi yansıtıldığını belirledik. Bu tespite ve Bölük BelÖ Varsayımı'na dayanarak Türkçedeki iki ilgilendirme stratejisinin arasındaki farkın şu şekilde özetlenebileceği sonucuna ulaştık: Yüklemleme temasının mantıksal özneyle aynı unsur olduğunda bu unsurun niteleme işlevli yantümceyi oluşturan adlaştırmanın içinde kalmasına ve özelliklerini eşlemesine olanak sağlayan [-DIğ+I] niteleme işlevli yantümce kurma stratejisine geçilir. Tezimizde bu şekilde yürüttüğümü kuramsal tartışmanın; hem ad öbeklerinin yapısı, hem tümcelerin yapısı hem de karma ulamlar konusunda ileri çalışmalara da zemin oluşturduğu kanaatindeyiz.
Özet (Çeviri)
As one of the most apparent examples of natural language's property of infinite recursiveness, Relative Clauses have been intensely attracting the attention of linguists working in the field of Generative Grammar since the dawn of the theoretical approach. Directed by the general postulates of the theory at hand, linguists have considered the participial Relative Clauses like those found in Turkish to be equal to their English finite counterparts and have submitted them to wh-movement analysis. In this thesis we came to the conclusion that the application of the wh-movement approach developed in Generative Grammar when handling nominalized Relative Clauses has hindered the proper description and analysis of those constructions. Therefore, while aiming at providing a new explanation for the choice between the two strategies for producing Relative Clauses in Turkish, we tried to develop a new analysis that pivots around the process of nominalization. With this aim in mind, we inspected the data and the findings that we had collected from previous analyses on the subject and we determined that the difference between the two strategies is not in the grammatical function of the relativized element, but it the semantic status of the logical subject that stays inside the clause. Based on that observation we singled out two starting points for our analysis: the notion of subject and nominalization as a subordination strategy. As a result of the detailed discussion on the notion of subject, we determined that one should separate what is usually known as 'subject' into at least four, independent of each other, grammatical functions. After we introduced those four different grammatical functions and we established their places in the X' schema, we turned out attention towards nominalizations in order to pin down which of the four possible grammatical functions can be found in such constructions. To be able to determine the structure of the nominalizations at hand, we used The Mixed Extended Projections Hypothesis and mapped the verbal and nominal functional projections in the two Turkish Relative Clauses. As a result, we concluded that only the [-DIğ+I] type of relativization strategy projects up to a DP layer. On the basis of this conclusion and the application of the Split DP Hypothesis we determined that the difference between the two relativization strategies in Turkish can be summarized as follows: When the subject of predication and the logical subject are one and the same element, the language switches to the [-DIğ+I] strategy for producing Relative Clauses, which allows that element to stay in the clause and check its features. We believe that the theoretical discussion conducted in our thesis paves the way for future research in the fields of phrase structure, sentence structure and mixed categories.
Benzer Tezler
- Syntactic processing differences and the effects of memory-load interference for object relative and subject relative clauses in Turkish
Türkçede nesne ve özne ilgi tümcelerinin işlemlenmesinde sözdizimsel işlemlenme farklılıkları ve bellek
NESİBE ŞEBNEM PALULUOĞLU
Yüksek Lisans
İngilizce
2017
DilbilimYeditepe ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SERKAN ŞENER
- Structural priming in Turkish genitive-possessive constructions
Türkçe ilgi-iyelik yapılarında yapısal hazırlama
GÖZDE BAHADIR
Doktora
İngilizce
2012
DilbilimOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilişsel Bilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DENİZ ZEYREK BOZŞAHİN
YRD. DOÇ. DR. ANNETTE HOHENBERGER
- İkinci dil olarak Türkçede ilgi tümceciklerinin edinimi
The acquisition of the relative clauses in Turkish as a second language
ÖZGÜN ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
DilbilimAnkara ÜniversitesiTürkçenin Eğitimi ve Öğretimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SELÇUK İŞSEVER
- Karmaşık tümce işlemlemesi ve yapısal belirsizliğin çözümlenmesinde sözdizimsel ve anlambilimsel bilginin rolü
The role of syntactic and semantic information in complex sentence processing and structural ambiguity resolution
ELİF SÜTÇÜ
- Türkçede parçacıl (partitive) yapılar
Partitive construction in Turkish
NORAN HAMZAH KHALEEL KAHIYAH
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Türkçede fiil çekim sistemi ve bunun Moğollara öğretimi
The Conjugation system in Turkish and teaching it to Mogolians
FİRDAOUS ŞENOĞLUGİL
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CEVAL KAYA