Türkçede -Ik yapım ekinin biçimbilim-anlambilim arayüzünde değerlendirilmesi
The evaluation of the -Ik suffix in Turkish at the morphology-semantics interface
- Tez No: 814427
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HASAN MESUT MERAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkçe ve Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türkçe Eğitimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 121
Özet
Bu çalışmanın amacı Türkçedeki -Ik yapım ekinin farklı biçimbilimsel ve anlambilimsel görünümlerini araştırmak, yapım ekininin özelliklerini türetim bağlamında değerlendirmektir. Çalışmada (i) -Ik (örn. yırtık, kesik) yapım ekinin benzer yapım ekleri olan -k ,-Ak (örn. kapak, yutak) yapım ekinden anlambilim açısından farklı davrandığı, (ii) ekin sözcük oluşturabilmesi için eylemin katılan yapısında bir etkilenen katılan (ing. theme argument) olması gerektiği, (iii) türetimin bu etkilenen katılan üzerinden yeni bir anlam (somut son ürün, araç, alet, oluşum gibi) oluşturduğu iddia edilecektir. Alanyazında -Ik eki ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle ekin tarihî seyri üzerine yoğunlaşmaktadır. Bunun yanı sıra bu çalışmaların birçoğunda -Ik ve -k, -Ak ekleri arasındaki ayrım kesin bir biçimde tespit edilememiştir. Bu çalışmalar eki, gerçekleştirdiği sözcük türetimi ve sözcüğe kattığı yeni anlamlar bağlamında değerlendirmektedir. Ancak, ekin bugünkü ölçünlü Türkçe bağlamında geçerli olan biçimsel formlarının ve işlevlerinin kuramsal anlamda tespit edildiği ve açıklandığı bilimsel çalışmalar oldukça azdır. Bu çalışma -Ik ekini türettiği sözcükler, bu sözcüklerin iç yapısında gerçekleşen sözdizimsel-biçimbilimsel-anlambilimsel süreçler dâhilinde değerlendirmekte, elde edilen bulguları sözcük türetiminin sözlük modülünde değil sözdizim modülünde gerçekleştiğini savunan Dağılımsal Biçimbilim (Halle vd., 1993) ekseninde incelemektedir. Çalışmada, -Ik biçim biriminin türetim işlevini yerine getirebilmesi amacıyla tümcede sözdizimsel bazı değişiklikler meydana getirdiği iddia edilecektir. Dolayısıyla çalışma Türkçenin kuramsal dilbilim ışığında incelenmesine katkıda bulunacaktır. Çalışmada temel nitel desen kullanılmış olup verilerin çözümlenmesindeyse doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle Türkçe ters dizim sözlüklerinden ve Türkçe Ulusal Derlemi'nden -ık, -ik, -uk, -ük, -yık, -yik, -yuk, -yük formlarıyla sonlanan kelimeler tespit edilmış ve bu yolla günümüz Türkçesindeki -Ik fiilden isim yapım ekiyle oluşmuş tüm sözcükler belirlenmiştir. Daha sonrasında belirlenen değişken setleri (örneğin, somut son ürün 'bölük', alet, araç, oluşum; geçişli eylem tabanı 'boz-, bozuk', özneli geçişsiz eylem tabanı, nesneli geçişsiz eylem tabanı 'batbatık', yansıma eylem tabanı 'öksür- öksürük'; isim oluşumu, sıfat oluşumu, isim/sıfat oluşumu) çerçevesinde kelimeler sınıflandırılmıştır. Buradan hareketle hangi değişkene sahip sözcüğün ne tür bir işlev ortaya koyduğu detaylıca açıklanmıştır. Bulgular (i) -Ik biçimbiriminin, durum değişimi eylemlerine (ing. change of state verbs) gelerek türetim yaptığı yönündedir. Ayrıca (ii) söz konusu ekin etkilenen katılana sahip olan eylem tabanlarında durağanlaştırmaya (ing. stativization) (örn. sökük, delik) neden olduğu gözlemlenmiştir. Bu bulgulara ek olarak (iii) -Ik biçimbiriminin edilgen durumdaki yapılara eklenemediği, bu tür yapılarda -mIş edilgen sıfat ekinin daha geçerli türetimler ortaya koyduğu tespit edilmiştir. Söz konusu ekin (-Ik) (iv) geçişsiz tabanlı eylemlerde, nesneli geçişsizlerle (Perlmutter, 1978) türetim yapması da çalışmanın bulguları arasında yer almaktadır.
Özet (Çeviri)
The aim of this study is to investigate the different morphological and semantic manifestations of the suffix -Ik in Turkish and evaluate the characteristics of the derivational context of it. The study aims to demonstrate that (i) the -Ik suffix (e.g., yırtık, kesik) behaves differently from similar derivational suffixes such as -k, -Ak (e.g., kapak, yutak) from a semantic perspective, (ii) for the suffix to derive a word, there needs to be a theme argument in the argument structure of the verb, and (iii) the derivational process through this theme argument results in the derivation of a new meaning (such as concrete end product, instrument, tool, formation). In the literature, studies on the -Ik suffix mainly focus on its historical development. Additionally, many of these studies have not definitively identified the distinction between -Ik and -k, -Ak suffixes from a semantic perspective. These studies evaluate the suffix based on the word formation it achieves and the new meanings it adds to the word. However, there are a few studies that have identified and explained the current form and functions of the suffix in Modern Standard Turkish. This study examines the -Ik suffix within the framework of Distributed Morphology (Halle et al., 1993), which argues that the word formation occurs through syntacticmorphological-semantic processes, not in the lexicon. The study claims that the -Ik morpheme induces some syntactic changes in the sentence in order to fulfill its derivational function. Thus, the study contributes to the theoretical description of Turkish. The study adopts a qualitative design and utilizes document analysis as the method of data analysis. Initially, words ending in -ık, -ik, -uk, -ük, -yık, -yik, -yuk, -yük were identified from Turkish reverse order dictionaries and the Turkish National Corpus, thus determining all the words formed by the -Ik suffix from verb to noun derivation in contemporary Turkish. Subsequently, the identified variable sets (e.g., concrete end product 'bölük', instrument, tool, formation; transitive action base 'boz-, bozuk', subjective intransitive action base, objective intransitive action base 'bat-batık', reflexive action base 'öksür-öksürük'; noun formation, adjective formation, noun/adjective formation) were used to classify the words. Based on this classification, the functions of words possessing certain variables were explained in detail. The findings indicate that (i) the -Ik morpheme primarily derives nouns/adjectives from the roots of change of state verbs. Additionally, (ii) it was observed that the suffix leads to stativization (e.g., sökük, delik) for verbs with a theme argument. Furthermore, (iii) it was determined that the -Ik morpheme cannot be added to passive constructions, and in such cases, the -mIş adjective suffix yields more valid derivations. It is also among the findings of the study that the suffix (-Ik) (iv) in question mostly derives with unaccusatives (Perlmutter, 1978).
Benzer Tezler
- 汉语后缀'者''家'与土耳其语'-ci'对比研究
Çincedeki Sonekler 'zhe','jia' İle Türkiye Türkçesindeki '-ci' Ekinin Karşılaştırılması Üzerine Bir Çalışma
SEMİNE İMGE AZERTÜRK
- Eski Türkçede çokluk ve topluluk yapıları
Plural and collective forms in old Turkish
ONUR NİZAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DilbilimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Ortaokul 6, 7, 8. sınıflarda Türkçe dil bilgisi öğretiminde sözcükte yapı konusunun öğretimi üzerine bir araştırma
A study on teaching of word structure in Turkish grammar teaching at middle school grades 6, 7, and 8
ALİ FERHAT ÖMEROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Eğitim ve ÖğretimMustafa Kemal ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. JALE ÖZTÜRK
- Türkçede +CI/+CU isimden isim yapım eki
+CI/+CU affix of nominalization in Turkish
H.HÜSEYİN ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA ÖZKAN
- Eski Türkçeden günümüze +la- isimden fiil yapım eki
From old Turkish to modern Turkish +la- the derivational affix on the making verb from noun
DENİZ IŞIK
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıAkdeniz ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ CİN
- Türkçede başlangıçtan bugüne çıkma hali
Ablative case ending from the beginning up to now in Turkish
NURCAN AKBAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ÇETİN PEKACAR
