Kapitalist mekân üretimi olarak toplu konut ve mimar aktörün değişen rolü

Mass housing as a capitalist production of space and the changing role of architect actor

PDF İndir

Tez No: 856476
Yazar: PELİN ÇETKEN DURAN
Danışmanlar: PROF. DR. BELKIS ULUOĞLU
Tez Türü: Doktora
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2024
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 230

Özet

Kapitalizm, kullanım değeri yanı sıra bireyler ve toplumlar için anlamsal değeri de olan nesneleri, daha çok değişim değeri ile tanımlayarak birer metaya dönüştüren bir sistemdir. Yaklaşık iki yüzyıldır diğer tüm meslek alanlarında olduğu gibi mimarlık da kapitalizmin etkileri ile dönüşmektedir. Mimarlığın mekânsal ve mesleki örgütlenme biçimleri kapitalist üretim tarzının örgütlenme biçimleri bağlamında değişmektedir. Bu tez neoliberal ekonomi politikalar çerçevesinde kentlerin birer işletme gibi yönetildiği, buna bağlı olarak çok uluslu sermaye akışlarının, kitlesel üretim ve tüketimin, küreselleşmiş emek ve piyasaların kentler ve dolayısıyla mimarlık nesneleri üzerinden daha çok varlık gösterdiği geç kapitalizm döneminde mimarlığın mesleki olarak nasıl örgütlendiğini ele almaktadır. Bu bağlamda küresel boyutta markalaşmış yıldız mimarlar ve üretimlerine değil; kitlesel üretim olgusu çerçevesinde büyük sermayelerle, büyük ölçeklerde, çok sayıda, hız ve tekrar esaslı olarak üretilen mimarlık nesnelerinin mimarlıklarını ve mimarlarını araştırmaktadır. Bugün kentsel mekân üretiminin çoğunluğunu oluşturan bu mimarlıklar gündelik hayat ekonomisi içinde öncelikle meta değerleri ile var olmaktadırlar. Mimarlık tarih yazımına, mimarlık kurumlarına (mimarlık okulları, yarışmaları vb.) ve mimarlık medyasına bakıldığında mimarın kahraman, dâhi bir yaratıcı; özel bir sanatçı olma imgesiyle temsil edildiği görülmektedir. Günümüz yıldız mimarları gerek kendilerinin ve markalarının gerekse de tasarımlarının sunuş biçimleri ile bu imgenin karşılığını küresel boyutta çok daha güçlü hale getirmektedirler. Öyle ki yıldız mimar imgesi, küreselleşmenin bir sonucu olarak mimarın tek tipleşen imgesi hâline gelmekte ve diğer tüm mimarlık yapma biçimlerinin üstünü örtmektedir. Bu mimarlık yapma biçimleri içerisinde özellikle de kentlerdeki mekânsal üretimin çoğunluğunu oluşturan, piyasa ekonomisinin arz talep dengesine göre kitlesel olarak üretilen mimarlıklar ve mimarları görünmezliği en çok olanlardır. Büyük ölçekli, büyük sermayeli, tekrar esaslı, çok sayıda, hızlı ve kâr odaklı olarak gerçekleşen bu mimarlıklar çoğunlukla ekonomi ve gayrimenkul piyasası kapsamında yer almaktadır. Kitlesel üretimin bir parçası olan bu mekânların tasarım ve üretim süreçlerinde nasıl bir karar mekanizması olduğu; karar vericilerin nasıl örgütlendiği, mimarın bu kararlar ve karar vericileri örgütlenmesi sürecinde nasıl bir karar verici olduğu konuları ise mimarlığın tartışılan konuları arasında değildir. Bu çalışmanın amacı kapitalist üretim tarzı bağlamında mimarlık pratiğinin mesleki örgütlenme biçimlerine odaklanarak, mimar aktörün bu örgütlenme yapısında hangi karar aşamalarına, nasıl dahil olduğunu sorgulamak ve buradan hareketle kapitalist üretim tarzının dönüştürdüğü mimar tanımını ortaya koymaktır. Bu hedef doğrultusunda tezin alan çalışması, 2000 sonrası dönemde, son on yıl içerisinde İstanbul'da devlet ve özel sektör tarafından gerçekleştirilen büyük ölçekli toplu konut projelerinin tasarım ve üretim süreçlerinde yer alan inşaat şirketi yöneticileri ve mimarları ile süreçteki karar mekanizmalarına dair yapılan görüşmelerin analizine dayanmaktadır. Tez, ortaya koyduğu karar ve karar verici örgütlenme şemaları üzerinden kitlesel olarak üretilen bir metanın tasarım süreci sırasında mimar aktörün bir karar verici olarak rol tanımını yapmaktadır. Alan çalışmasının sonuçları göstermektedir ki inşaat şirketlerinin şirket kurumsal kimlikleri, marka değerleri ve sermaye büyüklükleri doğrultusunda aldıkları arsa seçim ve hedef kitle kararları mimari müellif seçimini ve mimari müellif ile kurulan ilişkiyi belirleyen, mimarın nasıl bir karar verici olacağının sınırını çizen temel iki karar olmaktadır. Tezde bu durum“arsa ekonomisi”ve“marka değeri ekonomisi”kavramlarıyla ele alınmıştır. Büyük ölçekli, büyük sermayeli, çok sayıda, tekrar esaslı, hızlı, kâr odaklı ve ekonomik üretilen bir meta olan toplu konut nesnesinin tasarım ve üretim sürecinin örgütlenmesi, diğer metalar gibi satış aşamasının planlanması üzerinden gelişmektedir. Dolayısıyla kentin hangi bölgesinde, nasıl bir maliyetle çalışılacağı ve hangi gelir grubu kitlesi için üretim yapılacağı soruları üretilen nesnenin nasıl bir mimarlık ürünü olacağını da belirleyen olmaktadır. İnşaat şirketleri kendi şirket kimlikleri, sermaye ölçekleri, arsa değeri ve hedef kitle seçimi üzerinden tanımladıkları ekonomiler (arsa ekonomisi ve marka değeri ekonomisi) çerçevesinde mimari müellif seçimlerinde üç farklı yöntem uygulamaktadırlar. Bunlardan ilki davetli yarışma açma; ikincisi daha önceden çalışılmış, tanıdıklık ilişkisi bulunan bir mimarlık ofisiyle çalışma; üçüncüsü ise kurum içi mimari departman aracılığıyla şirket dışına çıkmadan proje üretiminin tüm aşamalarını sağlama yönündedir. Kitlesel üretim söz konusu olduğunda inşaat şirketleri toplu konut tasarım ve üretim süreçlerini şirketin kârını arttıracak şekilde esnek birikim üretim tarzı bağlamında örgütlemektedirler. Bu noktada şirket üst düzey yöneticilerinin bunu yapabilmek adına tasarım ve üretim süreci kararlarını parçalara böldüğü, her parçadan farklı bir mimarlık ofisini sorumlu kıldığı bir örgütlenme yapısı ortaya çıkmaktadır. Mimar aktör, kapitalist mekân üretiminin çok aktörlü ve çok kararlı mekanizması içerisinde tanımlı olan uzmanlıklarının da ötesinde“esnek bir işlevsellikle”ayrışmaktadır. Alan çalışması kapsamında oluşturulan kararlar ve karar vericiler ile ilgili şemalar doğrultusunda bulgulanan mimarlık yapma modelleri şu şekildedir: Konsept Geliştirici Mimar, İş İnsanı Mimar, Kurum İçi Mimar, Bütünsel Tasarımcı Mimar ve Bürokrat Mimar. • Konsept geliştirici mimar modeli, işveren şirket ya da devlet kuruluşu için projenin kentin birim metrekare olarak değerli bir bölgesinde, özel bir hedef kitle için düşünülen projelerde mimari müellifin genellikle davetli yarışma yöntemi ile belirlenmesi ile oluşan mimarlık yapma modeli olmaktadır. Mimari müellif burada projenin ve şirketin marka değerinin prestijini arttıran bir unsur olarak görülmektedir. Mimari müellifin verdiği kararlar projenin konseptini geliştirme odaklı olmakta; projenin uygulama sürecindeki kararlarda söz hakkı olmamaktadır. • İş insanı mimar modeli ise şirketlerin“tanıdıklık ilişkisi”esaslı mimari müellif seçme yöntemlerinin bir parçası olarak ortaya çıkmakta; tasarım ve uygulama süreci kararlarında inşaat şirketinin bir parçası gibi hareket eden bir mimarlık yapma modelidir. Bu mimarlık modelinde mimari müellif ile ilgili inşaat şirketi arasında ortak iş yapma geçmişi bulunmaktadır. Buradan kaynaklı olarak mimar şirketin kurumsal diline hakimdir. Tüm bu sebeplerle şirketlerin risk almak istemedikleri projelerde, özellikle de şirketin yatırım ve pazarlama stratejileri doğrultusunda birim metrekare olarak kentin değerli bölgelerinde, özel hedef kitleleri için planlanan projelerde bu mimarlık yapma modeli karşımıza çıkmaktadır.“İş insanı mimar”modeli büyük ölçekli, farklı uzmanlık alanlarından mimarları bünyesinde barındıran ofisler çerçevesinde ortaya konan bir mimarlık yapma modelidir. • Bütünsel tasarımcı mimar modeli tasarım ve uygulama süreçlerinin işveren şirket tarafından bölünmesine, parçalanmasına karşı çözümler üreten mimarlık yapma modelidir. Sözleşme dışı biçimde projelerin uygulama aşamasındaki kararlara dahildir. Bu mimarlık modeli ofisinin yapısı küçük ölçekli olsa dahi projenin büyüklüğüne göre çalışan sayısını arttırmakta ya da bilgisayar teknolojilerini daha etkin kullanma yönünde kendisini geliştirmektedir. • Bürokrat mimar modeli, devlet kuruluşları çerçevesinde gerçekleşen toplu konut tasarım ve üretim süreçlerinde mevcut bürokrasinin işleyişini sağlama adına, projeleri kontrol eden, denetleyen mimarlara dair bir rol tanımı olmakla beraber aynı zamanda o sürecin parçası olan tüm diğer karar vericilerin de bürokrat mimar olma durumlarını yansıtan mimarlık yapma modelidir. Zaman, maliyet ve kâr hedefi doğrultusunda parçalara bölünen tasarım ve üretim sürecinin bürokrasi ile ilgili parçalarından sorumludurlar. Kapitalist üretim tarzı bağlamında mimarın esnek bir işlevsellikle ayrışması farklı projelerde bu mimarlık yapma modellerinin aynı anda bir arada bulunmasını, zaman zaman bu modellerin birbirine dönüşebilmesini de tarif etmektedir. Tezin sonuç bölümünde bu mimarlık yapma modellerinin işaret ettiği geç kapitalist dönemde mimarın giderek daha çok bütünün tasarım ve üretim bilgisinden uzaklaştığı parça-başı iş üretimi ile varlık gösterdiği,“mimarın işçileşmesi”durumu ele alınmaktadır. Bugün mimar kapitalist mekân üretiminin giderek daha çok anonimleşen bir parçasıdır. Mimar, tasarım ve üretim süreçlerindeki karar verici bir aktör olma yetisini yitirmekte; onun bu rolünü üstelenen şirketlerin üst düzey yöneticileri olmaktadır. Bu durum modernite öncesinin“mimar olmayanların mimarlığı”nı,“anonim mimarlıkları”hatırlatmaktadır. Bu bağlamda kapitalist üretim tarzı bağlamında“anonim mimarlıklar”yeniden tanımlanarak“yeni anonim mimarlıklar”olarak karşımıza çıkmaktadır.

Özet (Çeviri)

Capitalism is a system that transforms objects, which have not only use value but also semantic value for individuals and societies, into commodities by identifying them with their exchange value. Like all other professional fields, capitalism transformed architecture for nearly two centuries. The spatial and professional organization forms of architecture change in the context of the organizational forms of the capitalist mode of production. This thesis examines how architecture is professionally organized in the late capitalism period, when cities are managed like businesses within the framework of neoliberal economic policies. Accordingly, multinational capital flows, mass production and consumption, globalized labor, and markets are more present through cities and architectural objects. In this context, not the globally branded star architects and their productions, it investigates the architectures and architects of architectural objects produced in large numbers, on a large scale, with speed and repetition, within the framework of mass production phenomenon. These architectures, which constitute the majority of urban space production today, exist primarily with their commodity values in the everyday life economy. When we look at architectural historiography, architectural institutions (architecture schools, competitions, etc.), and architectural media, the architect is seen as a hero, a genius creator; It seems that he is represented with the image of being an extraordinary artist. Today's star architects make this image much more robust globally with how they present themselves, their brands, and their designs. So much so that, as a result of globalization, the image of the star architect has become the standardized image of the architect and covers up all other forms of architecture. Among these forms of architecture, especially those that constitute the majority of spatial production in cities and are mass-produced according to the supply and demand balance of the market economy, their architects are the most invisible. These architectures, which are large-scale, large-capital, repetitive, numerous, fast, and profit-oriented, are mostly within the scope of the economy and real estate market. What kind of decision mechanism is in the design and production processes of these spaces, which are a part of mass production? How decision-makers are organized and what kind of decision-maker the architect is in organizing these decisions and decision makers are outside the discussed topics of architecture. This study aims to focus on the professional organization forms of architectural practice in the context of the capitalist mode of production, question which decision stages and how the architect actor is involved in this organizational structure and reveal the architect's role transformed by the capitalist mode of production. In line with this goal, the field study of the thesis based on the analysis of interviews with construction company managers and architects involved in the design and production processes of large-scale mass housing projects carried out by the state and private sector in Istanbul in the last decade after 2000, regarding the decision mechanisms in the process. The thesis defines the role of the architect actor as a decision maker during the design process of a mass-produced commodity through the decision and decision-making organization schemes it puts forward. The results of the field study show that the land selection and target group decisions taken by construction companies in line with their company corporate identities, brand values, and capital sizes are the two fundamental decisions that determine the choice of architectural author and the relationship established with the architectural author and draw the boundaries of what kind of decision maker the architect will be. In the thesis, this situation is discussed with the concepts of“land economy”and“brand value economy”. The organization of the design and production process of the mass housing object, which is a large-scale, large-capital, numerous, repetitive, fast, profit-oriented, and economically produced commodity, develops through planning the sales phase, like other commodities. Therefore, the critical issues that define the quality of architectural products in mass production are the selected place for construction in the city, the related cost, and the target group income level. Construction companies apply three methods in selecting architectural authors within the framework of the economies they define through their company identities, capital scales, land value, and target group selection: 1. Opening an invitation competition. 2. Working with an architectural office in which they have worked previously (familiarity relationship). 3. Provide all stages of project production without leaving the company through the in-house architectural department. In the case of large-scale, fast, mass, anonymous, and profit-oriented production, construction companies organize mass housing design and production processes in the context of flexible accumulation production style to increase the company's profits. At this point, an organizational structure emerges in which the company's senior managers divide the design and production process decisions into parts and make a different architectural office responsible for each part. The architect actor is distinguished by his“flexible functionality”beyond his expertise defined within the multi-actor and very determined mechanism of capitalist space production. The models of architecture discovered in line with the schemes related to the decisions and decision-makers created within the scope of the field study are as follows: Concept Developer Architect, BusinessPerson Architect, In-House Architect, Holistic Designer Architect, and Bureaucrat Architect. • The concept developer architect is a model of architecture that is generally determined by invitation competition method in cases where the project is considered for a particular target group for a valuable place in the city per square meter for the client company or state organization. The architectural author is seen here as an element that increases the project's prestige and the company's brand value. The decisions made by the architectural author focus on developing the concept of the project; They do not have a say in the decisions during the project's implementation process. • The businessperson architect model emerges depending on the construction companies' method of selecting architectural authors based on“familiarity relationship”. In this model, the architect and the construction company have a history of their business profile, and the architect has a good command of the corporate language of that company. They act like they are part of the construction company. This architecture model is part of projects where construction companies do not want to take risks, especially in valuable areas of the city in terms of unit square meters in line with the investment and marketing strategies of the company. • The holistic designer architect model is a model of architecture that produces solutions against the division and fragmentation of design and implementation processes by the client company. This architectural model is part of the decisions during the implementation phase of the projects in a non-contractual manner. Even if the structure of this architectural model office is small-scale, it increases the number of employees depending on the size of the project or improves itself in using computer technologies more effectively. • The state institutions separate decisions of mass housing projects' design and production processes into small pieces according to time, cost, and profit goals. The bureaucrat architect model is an architectural model that ensures the continuation of bureaucratic processes in mass housing production processes that exist in state institutions. This model ensures the continuation of bureaucratic processes in mass housing production processes that exist in state institutions. In the context of the capitalist mode of production, the separation of the architect with a“flexible functionality”also describes the coexistence of these models of architecture in different projects and the ability of these models to transform into each other from time to time.“Architect as a worker”is the main topic to discuss in the thesis's conclusion. In the late capitalist period, architects are not involved with the knowledge of designing and producing the whole architectural product; they become part of piece-work production, which creates alienation. Today, the architect is an increasingly anonymous part of capitalist space production. The architect loses his ability to be a decision-making actor in the design and production processes; the senior managers of the companies undertake this role. This situation reminds us of the“architecture of non-architects”and“anonymous architectures”of the pre-modern period. In this context,“anonymous architectures”are redefined in the capitalist mode of production and appear as“new anonymous architectures”.

Benzer Tezler

Tez No
611919
The effect of the presence of the architect actor in the occupation process on the social and spatial consequences of the action
Mimar aktörünün varlığının işgal sürecinin sosyal ve mekânsal sonuçlarına etkisi
ÜMÜŞEN İREM DEMİRÖZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATMA AHSEN ÖZSOY
Tez No
315412
Kent meydanı: Kamusal-estetik çerçevede eleştirel bir değerlendirme
Urban square: A critical approach within the concepts of 'public' and 'aesthetics
NEVBAHAR ATALAY
Doktora
Türkçe
2011
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NUR ESİN
Tez No
595219
Urban transformation as political and ideological intervention in space: A case study in Diyarbakır
Mekana politik ve ideolojik bir müdahale olarak kentsel dönüşüm: Diyarbakır örneği
DİREN TAŞ
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Sosyoloji Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. BARIŞ MÜCEN
Tez No
864170
Yeni nesil birliktelik mekanları olarak 'süperpoze mekan' üretimi: Yaratıcı 'dördüncü mekan' ekosistemi
The production of 'superposed space' as new generational spaces of togetherness: A creative 'fourth place' ecosystem
DUYGU KISACIK KARAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YASEMİN ALKIŞER BREGGER
Tez No
445113
Medya cepheleri ve mimarlık ilişkisinin incelenmesi
Researching the relationship between media facades and architecture
DEMET BAŞARAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATMA ERKÖK

Geri Dön