Anadolu'da arsenikli bakır: MÖ 4000–2000 arasında teknoloji, üretim ve ticari ilişkiler
Arsenical copper in Anatolia: Technology, production, and trade relations between 4000–2000 BCE
- Tez No: 867775
- Danışmanlar: DOÇ. DR. GONCA DARDENİZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Arkeoloji, Arkeometri, Kimya, Archeology, Archaeometry, Chemistry
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 171
Özet
Bu çalışma, geç kalkolitik çağın geç evrelerinden başlayarak ilk tunç çağının sonuna kadar geçen MÖ 4000–2000 arası süreçte Anadolu'da arsenikli bakırın gelişimini araştırmak üzerine yapılmıştır. Bu gelişimi izleyebilmek için arkeoloji ve arkeoloji bilimlerini içerisine alan disiplinler arası bir yöntemler bütünü seçilmiştir. Öncelikle bir literatür taraması ile bugüne kadar yapılan arkeolojik çalışmalar ve arkeometrik araştırmalar bir araya toplanmış ve bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu veri tabanından da faydalanılarak, Türkiye'nin batısında Gökçeada'da bulunan Yenibademli Höyük ve doğusunda Siirt'te yer alan Başur Höyük'ten alınan metal örnekleri üzerinde yapılan yeni çalışmalarla arsenikli bakırın Anadolu'daki gelişimi araştırılmıştır. Bu yüksek lisans çalışmasının arkeometrik araştırmaları Yenibademli Höyük'ten alınan ve bugüne kadar yayımlanmamış 11 örnek ile Başur Höyük'ten alınan kısmen yayımlanmış beş metal örneği üzerinden yapılmıştır. Örneklerin üretim sürecinin araştırılması için metalürji mikroskobu, kimyasal kompozisyonlarının araştırılması için Taramalı Elektron Mikroskobu-Enerji Dağılım Spektroskopisi (SEM-EDS), üretim sürecinde kullanılan bakır cevherinin kaynağının tespiti (provenans) için Kurşun İzotop Analizi (LIA) olmak üzere üç farklı analiz yöntemi kullanılmıştır. Arkeolojik örneklerin yanı sıra bölgenin Kocali, Ergani, Madenköy, Ergani Mihrapdağ, Tut, Küre, Gökırmak, Şemlik Ortaklar, Kızılkaya Murgul, Murgul, Cerattepe ve Horzum kaynaklarından alınan cevher örnekleri üzerinde de ilk kez LIA analizleri yapılarak bu alandaki veri bankasına ve literatüre katkı sağlanmıştır. Analizler sonucunda elde edilen verilerle, Türkiye'nin iki farklı ucunda yer alan ve yaklaşık olarak çağdaş olan iki farklı yerleşmenin metal üretim süreci, bu süreçte kullandıkları teknolojiler, bu teknolojilerin gelişimi, kullanılan cevherlerin kaynağına istinaden içerisinde bulundukları ticaret ağlarının belirlenmesi ve komşu bölgeler ile ilişkileri, yerleşimlerin sosyokültürel ve sosyoekonomik koşulları göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Elde edilen tüm veri beraber değerlendirildiğinde, MÖ 4000–2000 arası süreçte Anadolu'nun doğusundan batısına arsenikli bakırın kullanımı ve yayılımında farklılıklar olduğu ortaya konulmuştur. Analitik incelemelerin arkeolojik verilerle beraber değerlendirilmesi sonucunda, çağdaş dönemlerde Anadolu'nun doğusu ve batısında farklı sosyal organizasyonları ifade eden yerleşim sistemlerinde, metale erişimin ve arsenik kullanımın farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Yenibademli Höyük'ün, köyden kasabaya geçiş aşamasında planlı bir yerleşme olarak Ege ticaret ağına dahil olduğu, metal ihtiyacının çoğunu bu denizel ilişkiler üzerinden karşıladığı ve oldukça sınırlı bir metal erişimi olduğu anlaşılmıştır. Arsenikli bakırın kısıtlı kullanıldığı Yenibademli Höyük'te metal temininin Ege Adaları ve dolaylı yoldan Kıbrıs'a kadar uzandığı ilk kez kurşun izotop analizleri ile ortaya konulmuştur. Başur Höyük'ün ise bir köy veya kasaba yerleşmesinden daha çok merkezi bir yönetim altında, uzun mesafeli bir ticaret zincirinin bir parçası olarak metale ve alaşımlara erişiminin daha yoğun olduğu saptanmıştır. Arsenikli bakırın daha yoğun şekilde kullanımda olduğu Başur Höyük'te metal erişimin Anadolu'dan İran'a kadar uzanan bir hatta devam ettiği kurşun izotop analizleri ile değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study aims to investigate the development of arsenical copper in Anatolia during 4000–2000 BCE, a period starting from the late chalcolithic to the end of the early bronze age. To trace this development, a diverse array of archaeological and archaeometric research was conducted. First, archaeological and archaeometric data were collected through a literature study; and an analytical database was established. In addition to this database, the expansion of arsenical copper in Anatolia was explored with new analytical studies conducted on unpublished metal samples from Yenibademli Höyük in Gökçeada at western Türkiye and Başur Höyük in Siirt at eastern Türkiye. The archaeometric analysis of this master study was conducted on 11 unpublished samples from Yenibademli Höyük and five partially published metal samples from Başur Höyük. Three different analytical methods were applied: metallurgical microscopy to investigate the production process of the samples, Scanning Electron Microscopy-Energy Dispersion Spectroscopy (SEM-EDS) to investigate the chemical compositions, and Lead Isotope Analysis (LIA) to determine the possible provenance of the copper ore(s) used in the production of arsenical copper alloys. In addition to archaeological samples, LIA analyses were performed for the first time on geological samples (i.e., ores) from Kocali, Ergani, Madenköy, Ergani Mihrapdağ, Tut, Küre, Gökırmak, Şemlik Ortaklar, Kızılkaya Murgul, Murgul, Cerattepe, and Horzum sources, contributing to the LIA database and literature in the field of ancient metallurgy. The metal production processes of two approximately contemporary settlements, which are located at two different ends of Türkiye, are interpreted according to the archaeological and analytical data. The case settlements were evaluated based on the metal technologies the practiced, the development of the technologies, the determination of the trade networks they were involved in, and their relations with neighboring regions. In this respect, the socio-cultural and socio-economic structure of the settlements are also assessed. Evaluations demonstrate similarities and differences in the use and distribution of arsenical copper in the eastern and western zones of Anatolia between 4000 –2000 BCE according to the social complexity of the settlements. Assessments of the analytical investigations aside from the archaeological data show that access to metallic ores (copper sources) and arsenic use differs in contemporary settlement systems, which expressed different social organizations in different parts of Anatolia. Yenibademli Höyük was a planned settlement and interpreted at a transitional stage from village to town. The site was a part of the Aegean trade network and accessed most of its metal through maritime relations. Overall, this insular settlement had limited access to metals. Lead isotope analyses of Yenibademli Höyük metals revealed that the metal supply extended to the Aegean Islands, mainland Greece, and indirectly to Cyprus rather than the western Anatolian/ Anatolian reserves. Başur Höyük, on the other hand, demonstrates intensive access to metals and alloys as part of a long-distance trade network under a centralized administration. Lead isotope analyses of Başur Höyük show that the metal access at the site was prominently arsenical copper, and the trade routes expanded from southern Anatolia to Iran.
Benzer Tezler
- Anadolu'nun Erken Tunç Çağ merkezlerinde metal üretimi ve ticareti
Metal production and trade in Early Bronze Age centres in Anatolia
KENAN ÖNCEL
- Investigation of ancient metallurgy in Southeastern Turkey during fourth and third millennium B.C.
M.Ö. dördüncü ve üçüncü binyıl Türkiye Güneydoğu Anadolu metalurjisinin incelenmesi
FATMA HASKAN
- Metallurgy at Acemhöyük during assyrian trade colony period
Assur koloni çağı'nda Acemhöyük metalurjisi
AYLA TÜRKEKUL
- Investigation of metal artifacts of Tarsus/Gözlükule from the second and third millenia B.C.
Tarsus/Gözlükule M.Ö. ikinci ve üçüncü binyıl metal buluntularının incelenmesi
EMRE KURUÇAYIRLI
- Oylum Höyük buluntularının ışığı altında Erken Tunç Çağı'nda Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin madeni eserleri
The Early Bronze Age Metal objects in Southeastern Anatolia in the light of Oylum Höyük finds
HALİL TEKİN
