Klasik sonrası Çağatay Türkçesiyle yazılmış anonim Târih-i Kaşgar (Giriş-metin-karşılaştırmalı inceleme-dizin)
Anonymous Historical of Kasghar written in post-classical Chagatay Turkish (Introduction-text-comparative rewiew-index)
- Tez No: 901421
- Danışmanlar: PROF. SERKAN ŞEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Anonim Târih-i Kaşgar, Klasik Sonrası Çağatay Türkçesi, târihî lehçeler, çağdaş lehçeler, karşılaştırmalı inceleme, Anonymous History of Kashgar, Post Chagatai Turkish, historical dialects, contemporary dialects, comparative review
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 662
Özet
Anonim Târih-i Kaşgar, bilim adamları tarafından 17. yy. ya da 18. yy. da yazıldığı düşünülen Klasik Sonrası Çağatay Türkçesi dönemini yansıtan bir eserdir. Çağatay Türkçesinden Yeni Uygur ve Özbek Türkçesine geçiş aşaması olarak kabul edilen bir dönemde yer almaktadır. Yeni Uygur ve Özbek Türkçesinin Çağatay Türkçesinden farklılaşan unsurlarının Klasik Sonrası Çağatay Türkçesi döneminden itibaren başladığı düşünüldüğünde geçiş evresinde gözlemlenen ses ve şekil özelliklerinin tespiti büyük önem arz etmektedir. Anonim Târih-i Kaşgar, hem Çağatay Türkçesi özelliklerini devam ettirmesi hem de devamı olan çağdaş lehçelerden özellikler içermesi dolayısıyla önemli ses ve biçim özelliklerini bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışmada Anonim Târih-i Kaşgar adlı eserin Taşkent nüshalarından daha az tahribata uğramış olan ve 2001 yılında Akimuşkin'in tıpkıbasımını yayımladığı el yazması (diplomatik– dokümansal- yayım yöntemiyle) ele alınmıştır. Eserin transkripsiyonlu metninden hareketle genel ve özel adlar dizini oluşturulmuş, tarihî ve çağdaş lehçelerle karşılaştırılması gerçekleştirilmiştir. Eser, Nuh Tufanı, Nuh a.s.dan itibaren bazı kavimlerin, ulusların nesli; Oğuz Han'ın Müslüman olması, Çingiz Han ve nesli, Muhammed Mümin Sultan'a kadar olan olaylar ve mücadeleler, İlhan'ın oğlu Kıyas ve beraberindekilerin Ergenekon bölgesine saklanıp çoğalmaları, Alan-kova'nın ışıktan hamile kalması, tuzun yemeğe katılması, tuz hakkı gibi çokça tarihî olayları ve kültürel ögeleri içerisinde barındırmaktadır. Eser, hem dil hem de zengin bir Türk kültür tarihi verilerini içermesi açısından dikkate değerdir. Bu çalışma aracılığıyla eserle ilgili birçok bilgiye ulaşılmaktadır. Öncelikle eserin sözcük hazinesi tespit edilmiş ve sözcük hazinesinin tespiti ile ses ve biçim özellikleri ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca çalışmada yer alan karşılaştırma bölümü ile tarihî lehçeler ve çağdaş lehçelerden Özbek ve Yeni Uygur Türkçesi ile ilgili benzerlikleri ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın neticesinde büyük ölçüde Çağatay Türkçesi özelliklerini devam ettiren eserin çağdaş lehçelerden Yeni Uygur Türkçesi başta olmak üzere Özbek Türkçesiyle önemli benzerliklerinin olduğu saptanmıştır.
Özet (Çeviri)
Anonymous History of Kashgar by scientists 17th or 18th century thought to have been written that is a work that reflects the Post Chagatai Turkish period. It takes places in a period considered as the transition phase from Chagatai Turkish to New Uyghur and Uzbek Turkish. Considering that the elements that differentiate New Uyghur Turkish and Uzbek Turkish from Chagatai Turkish started from the Post Classical Chagatai Turkish period, İt's of great importance to determine the phonetic and morphological feature observed in transation phase. Anonymous History of Kashgar contains important phonetic and morphological features as it both continues the characteristics of Chagatai Turkish and contains faetures from the contemporary dialects that follow it. In this study, the facsimile edition of work named Hıstory of Kashgar which was less damaged than the Tashkend copies and was given by Akimushkin in 2001 was handled by us (by diplomatic and documentary publication method). Based on transcribed text of the work, an index of general and proper names was createdand a comparison was made with historicaland contemporary dialects. The work Noah's Flood, the generation of some tribes and nations since Noah's time; There are many historical event and cultural events such as Oguz Khan becoming a Muslim, Chingiz Khan and his generation, the events and struggles until Muhammed Mümin Sultan, İlhan's son Kıyas and his companios hiding in the Ergenekon region and multiplying, Alan-kova getting pragnant from the ligt, the right to salt. It contains elements. The work is noteworthy in terms of containing both language and rich Turkish cultural history data. Through this study, a lot information about the work can be accessed. First of all, the vocabulary of the work was determined and with the determination of the vocabulary, its sound and shape features were revealed. In addition, with the comparison section in the study, the similarities and differences between historical dialects and contemporary dialects, Uzbek and New Uygur Turkish, were tried to be determined. As a result of the study, it was determined that the work, which largely maintains the characteristics of Chagatai Turkish, has significant similarities with Uzbek Turkish, especially New Uyghur Turkish, one of the contemporary dialects.
Benzer Tezler
- Doğu Türkçesiyle yazılmış Râhatü'l-Kulûb (1b-44a) (Filolojik inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım)
Râhat al-Qulûb written in Eastern Turkish (1b-44a) (Philological study-text-index-facsimile)
GÜLHAN ERDEM
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH BAKIRCI
- Doğu Türkçesiyle Yazılmış Acayibü'l- Mahlukat ve Garayibü'l- Mevcudat (101a-150b yaprakları) (Dil incelemesi- metin-Türkiye Türkçesine Aktarım- Dizin)
Acayib- al- Mahlukat Ve Garayib- al- Mevcudat Which Written in Eastern Turkish (101a-150b pages) (Grammatical Study- Text- modern Turkish translation- index)
GAMZE ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SERAP ALPER BAYRAM
- Klasik sonrası Çağatay Türkçesi ile yazılmış Mensur Şâh-nâme (Giriş-inceleme-metin-açıklamalı dizin)
Prose shah-name written in post-classical Chagatai Turkish (İntroduction-analysis-text-annotated index)
ÖZLEM TURAN
Doktora
Türkçe
2023
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN
- Ravzatü'l Vai'zin Adlı Farsça Eserin Rahim Niyazi tarafından Çağataycaya tercümesi (metin- inceleme)
Rahim Niyazi's work in Persian called Ravzatü'l Vai'zin and its translation into Chagatai (Research-text)
FATEMEH ZANGENEH
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHAMMET NUR DOĞAN
- Kitâb-ı Köroğlu (Vr. 139a-162b) adlı eserin Türk dili ve edebiyatı eğitimi çerçevesinde bilim dili açısından değerlendirilmesi
The review of the book of Koroghlu (P.139a-162b) around Turkish language and literature education in terms of scientific language
MERVE KÖKSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN