Geri Dön

Gezegensel baskılara uyarlanmış insani gelişme endeksinin genişletilmesi ve çok kriterli karar verme yöntemleri ile analizi

Expanding of planetary pressures-adjusted human development index and its analysis with multi-criteria decision-making methods

PDF İndir

  1. Tez No: 901926
  2. Yazar: BUSE EDA AKYÜZ
  3. Danışmanlar: PROF. DR. EMRE İPEKÇİ ÇETİN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Ekonometri, Econometrics
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Akdeniz Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Ekonometri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 229

Özet

İnsani gelişme denildiğinde akla kişilerin refah içerisinde ve kaliteli olarak nitelendirilebilecek bir hayata sahip olmaları, uzun ve sağlıklı bir hayatın kişilere sunulabilmesi ve kişi gelişimi için gerekli olan bilgi erişimine sahip olabilmeleri gelmektedir. İnsani gelişmeyi ölçmek için birçok hesaplama tekniği geliştirilmiştir. Bu tekniklerden biri de Birleşmiş Milletler Gelişme Programı tarafından geliştirilen İnsani Gelişme Endeksi'dir. İnsani Gelişme Endeksi; eğitim, gelir ve sağlık göstergelerini kullanarak ülkelerin insani gelişme düzeylerini hesaplamakta ve ülkeler arası karşılaştırmaların yapılmasına imkân sunmaktadır. Endeksin gelir göstergesinde kişi başı Gayri Safi Milli Hasıla, sağlık göstergesinde beklenen yaşam süresi ve eğitim göstergesinde ortalama ve beklenen öğrenim süreleri yer almaktadır. İnsani Gelişme Endeksi hesaplamaları ile ülkeler arasındaki farklılıklar tespit edilebilmekte, ülkelerin üstün ya da zayıf yönleri ve hangi ülkenin hangi gösterge bazında gelişme göstermesi gerektiği belirlenebilmektedir. Ancak literatürde bu dört alt belirleyici ve üç gösterge ile hesaplanan İnsani Gelişme Endeksi için gelişme seviyesini tam olarak yansıtamadığı yönünde de birçok çalışma bulunmaktadır. Bu nedenle bu tez çalışmasının ilk hedefi eğitim, gelir ve sağlık göstergelerinin alt belirleyicilerinin genişletilmesi olarak belirlenmiştir. Bunun için literatürden yola çıkılarak çeşitli çalışmalarda gelişme seviyesi ölçümlerinde kullanılan alt belirleyiciler tespit edilmiş ve İnsani Gelişme Endeksi ile arasında istatistiksel olarak anlamlı korelasyona sahip olan alt belirleyiciler çalışmaya dahil edilmiştir. Günümüzde iklim değişimleri ve çevre kirliliği dahil edilmeden gerçekleştirilen gelişme seviyelerinin sürdürülebilir görünmemesi sebebiyle Birleşmiş Milletler Gelişme Programı tarafından çevre faktörünü gelişme seviyesine dahil eden Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi geliştirilmiştir. Çevre göstergesi; karbondioksit emisyonu ve kişi başı madde ayak izi ile ölçülmekte ve İnsani Gelişme Endeksi'ne düzeltme faktörü olarak eklenmektedir. Böylece çevre faktörü dahil edilmiş insani gelişme düzeyi bulunabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde İnsani Gelişme Endeksi ve Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi arasındaki farkın daha yüksek olduğu, düşük gelişme gösteren ülkelerde ise bu farkın daha az olduğu Birleşmiş Milletler Gelişme Programı raporlarında sunulmaktadır. İnsani Gelişme Endeksi'nin gelişme seviyesi ölçümünde yetersiz olduğu görüşü sebebiyle, Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi'nin de İnsani Gelişme Endeksi'nden oluştuğu göz önüne alınarak çevre göstergelerinin de arttırılması gerektiği düşünüldüğünden İnsani Gelişme Endeksi ile istatistiksel olarak anlamlı korelasyona sahip çevre alt belirleyicileri de belirlenerek bu çalışma kapsamına alınmıştır. Çalışmada genişletilen çevre göstergesinin genişletilen İnsani Gelişme Endeksi'ni ne kadar etkilediği ve değişimlerden bu endeksin nasıl etkileneceği sorusundan hareketle çalışmada bazı regresyon analizleri de yapılmaktadır. Bunun için ortalamaya göre tahmin sonuçlarını veren klasik regresyon ile medyana göre tahmin sonuçlarını veren ve 0,25, 0,50 ve 0,75 gibi kantiller için ayrı ayrı sonuçlar sunabilen Kantil regresyon analizlerinden faydalanılmaktadır. Ayrıca aynı analizler genişletilmiş İnsani Gelişme Endeksi'nin genişletilmiş çevre göstergesindeki etkisi üzerine de test edilmektedir. Birleşmiş Milletler Gelişme Programı'nın İnsani Gelişme Endeksi ve Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi hesaplamalarında kullandığı yöntemler bu çalışmada genişletilmiş İnsani Gelişme Endeksi ve genişletilmiş Gezegensel Baskılara Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi hesapları için kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra çalışmada Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri kullanılarak da ülkelerin skorları hesaplanmakta ve ülke sıralamaları yapılmaktadır. Bunun için pek çok yöntemi içinde barındıran Çok Kriterli Karar Verme yöntemleri arasından özellikle literatürde son on yılda geliştirilen sıralama yöntemleri tercih edilmiştir. Birleşmiş Milletler Gelişme Programı hesaplamalarında eşit ağırlıklandırma kullanıldığı için bu çalışmada da hem eşit ağırlıklar hem de CRITIC yönteminden hesaplanan ağırlıklar dikkate alınmıştır. Çalışmada MABAC, MAIRCA, MARCOS, SECA, DNMA ve COCOSO yöntemleri kullanılarak ülkelerin gelişme düzeyi sıralamaları yapılmaktadır. Sıralamaların birleştirilmesinde ise BORDA sayım yöntemi ve COPELAND yöntemleri kullanılmaktadır. Çalışma 130 ülkeye ait 32 alt belirleyici (kriter) verisi dahil edilerek gerçekleştirilmiştir. Yapılan regresyon analizlerinde genişletilmiş İnsani Gelişme Endeksi ve genişletilmiş çevre göstergesi arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunduğu, ülkelerin gelişme düzeylerinin artışında yani 0,25'ten 0,75 kantiline gidildikçe genişletilmiş çevre göstergesinin değerinin azalmakta olduğu görülmektedir. Genişletilmiş İnsani Gelişme Endeksi'nin de genişletilmiş çevre göstergesi üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkisi bulunmakta, genişletilmiş çevre göstergesinin değeri arttıkça yani 0,25, 0,50 ve 0,75 kantillerde genişletilmiş İnsani Gelişme Endeksi değerinde azalma görülmektedir. Eşit ağırlıklandırma ve CRITIC tabanlı ağırlıklandırmalar kullanılarak yapılan Çok Kriterli Karar Verme yöntemlerinin sıralamalarda genel olarak ilk beşte yer alan ülkeler İsveç, Norveç, Avusturya, Finlandiya ve Almanya olurken son beşte yer alan ülkeler Orta Afrika Cumhuriyeti, Nijer, Çad, Gine ve Benin olmuştur. Türkiye ise her iki ağırlıklandırma yöntemine göre de 52. sırada yer almıştır.

Özet (Çeviri)

Human development is defined as the ability of people to have a prosperous and quality life, to enjoy a long and healthy life, and to have access to the information necessary for personal development. Many calculation techniques have been developed to measure human development. One of these techniques is the Human Development Index developed by the United Nations Development Programme. The Human Development Index calculates the human development levels of countries using education, income and health indicators and enables comparisons to be made between countries. The income indicator of the index includes Gross National Product per capita; the health indicator includes life expectancy, and the education indicator includes average and expected years of schooling. The calculation of the Human Development Index helps to identify differences between countries, to determine the strengths and weaknesses of countries and which country needs to improve based on which indicator. However, there are many studies in the literature that the Human Development Index, which is calculated with these four sub-determinants and three indicators, does not fully reflect the level of development. Therefore, the first objective of this thesis is to expand the sub-determinants of education, income, and health indicators. For this purpose, based on the literature, the sub-determinants used in development level measurements in various studies were identified and the sub-determinants with statistically significant correlation with the Human Development Index is included in the study. Since today's levels of development that do not include climate change and environmental pollution do not appear sustainable, the United Nations Development Program has developed the Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index, which incorporates the environmental factor into the level of development. The environmental indicator is measured by carbon dioxide emissions and material footprint per capita and added to the Human Development Index as an adjustment factor. Thus, the level of human development including the environmental factor can be found. The United Nations Development Program reports that the gap between the Human Development Index and the Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index is higher in developed countries, while the gap is lower in low-development countries. Due to the view that the Human Development Index is insufficient in measuring the level of development, environmental indicators should also be increased, considering that the the Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index consists of the Human Development Index, so environmental sub-determinants with statistically significant correlation with the Human Development Index is also identified and included in this study. Based on the question of how much the expanded environmental indicator affects the expanded Human Development Index and how this index will be affected by the changes, some regression analyses are also conducted in the study. For this purpose, we utilize classical regression, which provides estimation results according to the mean, and quantile regression analysis, which provides estimation results according to the median and can provide separate results for quantiles such as 0,25, 0,50 and 0,75. The same analyses are also tested for the impact of the expanded Human Development Index on the expanded environmental indicator. The methods used by the United Nations Development Programme in the calculation of the Human Development Index and the Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index are used in this study for the calculation of the expanded Human Development Index and the expanded Planetary Pressures-Adjusted Human Development Index. In addition, the study also uses Multi-Criteria Decision Making methods to calculate the scores of the countries and to rank them. For this purpose, among the Multi-Criteria Decision Making methods that include many methods, ranking methods developed in the last decade in the literature were preferred. Since equal weighting is used in the United Nations Development Programme calculations, both equal weights and the weights calculated from the CRITIC method are considered in this study. In the study, the development level rankings of countries are made using MABAC, MAIRCA, MARCOS, SECA, DNMA and COCOSO methods. BORDA Counting method and COPELAND methods are used to combine the rankings. The study is conducted by including the data of 32 sub-determinants (criteria) for 130 countries. In the causality analysis, it is seen that there is a positive and significant relationship between the expanded Human Development Index and the expanded environmental indicator, and that the value of the expanded environmental indicator decreases as the development levels of countries increase, that is, from 0,25 to 0,75 quantile. The Extended Human Development Index also has a positive and significant effect on the expanded environmental indicator. As the value of the expanded environmental indicator increases, that is, at 0,25, 0,50 and 0,75 quantiles, there is a decrease in the value of the Expanded Human Development Index. In the rankings of the Multi-Criteria Decision Making methods using equal weighting and CRITIC-based weightings, the countries in the top five were Sweden, Norway, Austria, Finland, and Germany, while the countries in the bottom five were Central African Republic, Niger, Chad, Guinea, and Benin. Turkey ranked 52nd according to both weighting methods.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    625062

    Hulâsatü'l-Heyʾet (Astronomi ilminin esası) Seydî Ali Reis (giriş-inceleme-metin-dizin)

    Hulâsatü'l-Hey'et (The base of the astronomical science) Seydî Ali Reis (Introduction-research-text-index )

    ASLI ADAKLI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Türk Dili ve EdebiyatıSakarya Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. İLHAN UÇAR

  2. Tez No

    124740

    Ortadoğu ülkelerinde iktisadi düşüncelerin temelleri

    The Foundations of economic thought in middle eastern countries

    BERAT DEMİRCİ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2003

    EkonomiMarmara Üniversitesi

    İktisat Ana Bilim Dalı

    PROF.DR. TUĞİNÇE OKTAR

    PROF.DR. ULUĞ UTKU NUTKU

  3. Tez No

    735215

    Nucleosynthesis in alternative theories of gravity

    Alternatif kütle çekim teorilerinde nükleosentez

    İLAYDA BULUNUR

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2022

    Fizik ve Fizik Mühendisliğiİstanbul Teknik Üniversitesi

    Fizik Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NEŞE ÖZDEMİR

  4. Tez No

    609138

    Kanatlanan kentler: Yerel havalimanı politikasına dair eleştirel gerçekçi gözden geçirme ve Türkiye için çıkarımlar

    Cities on wings: Critical realist review of local airport policy and insights for Turkey

    ZEYNEP CEREN HENRİQUES CORREİA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Kamu YönetimiAnkara Üniversitesi

    Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. NESRİN ALGAN

  5. Tez No

    290919

    Dünya dışı ortamların mikrobiyal yaşanabilirlik ve canlılık açısından değerlendirilmesi

    Evaluation of micrabial survival and vitality in extraterrestrial environments

    BETÜL BULUÇ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2011

    BiyolojiEskişehir Osmangazi Üniversitesi

    Biyoloji Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA YAMAÇ

    YRD. DOÇ. DR. METİN ALTAN

Geri Dön