Geri Dön

Tipik gelişen ve otizm spektrum bozukluğu olan okul öncesi çocuklarda prososyal davranışlar

Prosocial behaviors in typically developing children and children with autism spectrum disorder in preschool

PDF İndir

  1. Tez No: 926473
  2. Yazar: SAMET BURAK TAYLAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE BAKKALOĞLU
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Özel Eğitim Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Özel Eğitim Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 132

Özet

Bu araştırmada, tipik gelişen (TG) ve otizm spektrum bozukluğu (OSB) olan okul öncesi dönemdeki çocukların prososyal davranışlarının karşılaştırılması ve prososyal davranışlar ile bireye özgü ve çevresel değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada prososyal davranışların yanı sıra ele alınan bireye özgü değişkenler sözel olmayan bilişsel yeterlik, pragmatik dil becerileri, zihin kuramı ve OSB olan çocuklar için bunlarla birlikte otizm belirtilerinden etkilenme düzeyi iken çevresel değişkenler birincil bakım verenin eğitim düzeyi, kardeşe sahip olma durumu, ailenin ortalama aylık gelir düzeyi ve çocuğun okul öncesi eğitime devam etme süresidir. Araştırmaya Ankara'da bulunan kamu ve özel okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden, yaşları 48-72 ay arasında olan 51 TG ve yaşları 48-80 ay arasında olan 51 OSB olan çocuk olmak üzere toplam 102 çocuk katılmıştır. Çalışmaya dahil edilecek katılımcılar, sözel olmayan bilişsel yeterliklerinin en az yaşıyla uyumlu düzeyde olması ve bağımsız olarak en az 2 sözcükten oluşan cümleler kurarak konuşabiliyor olması koşullarına göre belirlenmiştir. Çalışmaya katılan TG ve OSB olan çocukların sözel olmayan bilişsel yeterlik düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle, çalışma sözel olmayan bilişsel yeterlik düzeyleri benzer gruplarla gerçekleştirilmiştir. Çocukların prososyal davranışlarının değerlendirilmesinde Prososyal Davranış Değerlendirme Protokolü (PDP) kullanılmıştır. PDP, bu araştırma kapsamında prososyal davranış türleri ve alanyazında prososyal davranışların kişisel paradigmaya dayalı olarak değerlendirildiği işlemler temel alınarak, değerlendirmenin doğal etkileşim örüntülerini içeren bir akış içinde gerçekleşmesini sağlayan bir protokol olarak geliştirilmiştir. Sözel olmayan bilişsel yeterlik için Renkli Progresif Matrisler Testi (RPM), Pragmatik dil becerileri için İletişim Becerileri Kontrol Listesi-2 (İBKL-2), zihin kuramı için Zihin Kuramı Testi (ZKT), otizm belirtilerinden etkilenme düzeyi için ise Çocukluk Otizmi Derecelendirme Ölçeği (ÇODÖ) kullanılmıştır. Verilerin güvenirliği için uygulama güvenirliği ve gözlemciler arası güvenirlik ile iç tutarlılık katsayıları hesaplanmıştır. Araştırma soruları kapsamında gruplar arasındaki karşılaştırmalar için bağımsız örneklemler t testi, grup içi karşılaştırmalar için ilişkili örneklemler t testi, değişkenler arasındaki ikili ilişkiler için Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı ve varyans analizi, prososyal davranışların yordayıcılarının belirlenmesi için ise hiyerarşik regresyon analizi ve yol analizi gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın bulguları TG ve OSB olan çocukların prososyal davranış sergileme düzeylerinin toplam prososyal davranış sergileme düzeyleri, yardım etme ve paylaşma davranışları açısından farklılaştığı, rahatlatma davranışları açısından farklılaşmadığı, oluşan tüm farklılıklarda OSB olan çocukların prososyal davranış sergileme düzeylerinin TG akranlarına kıyasla sınırlı olduğunu göstermiştir. TG çocuklarda yardım etme davranışlarının paylaşma ve rahatlatma davranışlarından, paylaşma davranışlarının da rahatlatma davranışlarından daha yüksek düzeyde sergilendiği bulunmuştur. OSB olan çocuklarda ise yardım etme davranışları yalnızca rahatlatma davranışlarından daha yüksek düzeyde sergilenirken paylaşma davranışları ile rahatlatma davranışlarının sergilenme düzeyinin farklılaşmadığı bulunmuştur. Her iki grupta da sosyal ipucundan önce sergilenen prososyal davranış sayısı sosyal ipucundan sonra sergilenen prososyal davranış sıklığından anlamlı farkla daha yüksektir. TG çocukların sosyal ipucu sunulmadan önce sergiledikleri prososyal davranış sayısı OSB olan çocuklara göre daha yüksek iken sosyal ipucundan sonra sergilenen prososyal davranış sayısı açısından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Korelasyon analizi sonuçlarına göre TG çocuklarda toplam prososyal davranış sergileme düzeyi ile bireye özgü ve çevresel değişkenler arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken OSB olan çocuklarda toplam prososyal davranış sergileme düzeyi bireye özgü değişkenlerden zihin kuramı ve otizm belirtilerinden etkilenme düzeyiyle negatif yönlü ilişkilidir. Her iki grupta da prososyal davranış sergileme düzeyleri ile çevresel değişkenler arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. OSB olan çocuklarda zihin kuramı ve otizm belirtilerinden etkilenme düzeyinin prososyal davranışları yordadığı, pragmatik dil becerilerinin ise istatistiksel açıdan anlamlı bir yordayıcı olmadığı bulunmuştur. Prososyal davranışlara doğrudan ve dolaylı olarak etki eden değişkenlerin belirlenmesi amacıyla zihin kuramı, otizm belirtilerinden etkilenme düzeyi ve pragmatik dil becerilerinin yer aldığı yol analizi modeli zihin kuramının ve otizm belirtilerinden etkilenme düzeyinin OSB olan çocukların prososyal davranış sergileme düzeylerine doğrudan etki ettiğini, pragmatik dil becerilerinin ise zihin kuramının aracılığıyla prososyal davranışlar üzerinde dolaylı etkiye sahip olduğunu ortaya koymuştur.

Özet (Çeviri)

In this study, it was aimed to compare the prosocial behaviors of preschool age typically developing (TD) children and children with autism spectrum disorder (ASD) and to examine the correlations between prosocial behaviors and individual-specific and exogenous variables. In addition to prosocial behaviors, the individual-specific variables considered in this study were nonverbal cognitive ability, pragmatic language skills, theory of mind, and for children with ASD, autism symptom severity, while the exogenous variables are primary caregiver's education level, status of having siblings, average monthly income level of the family, and the duration of the child's preschool education. A total of 102 children, including 51 TD children aged between 48-72 months and 51 children with ASD aged between 48-80 months, attending public and private preschool education institutions in Ankara participated in the study. Participants were determined according to the selection criteria of having nonverbal cognitive ability at least age-appropriate and being able to speak independently by forming at least two-words sentences. There was no statistically significant difference between the nonverbal cognitive competence levels of the TD children and children with ASD who participated in this study. In other words, the study was conducted with groups with similar nonverbal cognitive ability. To assess children's prosocial behaviors, Prosocial Behavior Assessment Protocol (PAP) was used. The PAP was developed within the scope of this study based on the types of prosocial behaviors and the procedures in the literature in which prosocial behaviors are assessed based on in-person paradigm, as a protocol that makes the assessment to take place in natural interaction patterns. The Colored Progressive Matrices (CPM) was used for nonverbal cognitive ability, the Turkish form of Children's Communication Checklist-2 (CCC-2) was used for pragmatic language skills, the Test of Theory of Mind (TToM) was used for theory of mind, and Turkish form of the Childhood Autism Rating Scale (CARS) was used for the autism symptom severity. For the reliability of the data, implementation reliability, inter-rater reliability and internal consistency coefficients were calculated. Within the scope of the research questions, independent samples t test was used for comparisons between groups, paired samples t test was used for within-group comparisons, Pearson correlation coefficient and analysis of variance were used for relationships between variables, and hierarchical regression analysis and path analysis were performed to determine the predictors of prosocial behaviors. The findings of the study showed that the prosocial behavior levels of TD children and children with ASD differed in terms of total prosocial behavior levels, helping behaviors and sharing behaviors, but not in terms of comforting behaviors. For all differences found, the prosocial behavior levels of children with ASD were limited compared to their TD peers. Helping behaviors were exhibited at a higher level than sharing and comforting behaviors, and sharing behaviors were exhibited at a higher level than comforting behaviors in TD children. In children with ASD, helping behaviors were exhibited at a higher level than only comforting behaviors, while sharing and comforting behaviors did not differ. In both groups, the frequency of prosocial behaviors exhibited before the social cue (coordinated gaze) was significantly higher than the frequency of prosocial behaviors exhibited after the social cue. While the frequency of prosocial behaviors exhibited by TD children before social cue was higher than by their peers with ASD, there was no significant difference between the groups in terms of the frequency of prosocial behaviors exhibited after social cue. According to the results of the correlation analysis, there was no significant relationship between the total prosocial behavior level and individual-specific variables in TD children, whereas the total prosocial behavior level was negatively correlated with theory of mind and autism symptom severity among individual-specific variables in children with ASD. In both groups, no statistically significant relationship was found between the total prosocial behavior levels and exogenous variables. It was found that theory of mind and autism symptom severity predicted prosocial behaviors in children with ASD, while pragmatic language was not a statistically significant predictor. To determine the variables that directly and indirectly affect prosocial behaviors, the path analysis model including theory of mind, autism symptom severity, and pragmatic language skills revealed that theory of mind and autism symptom severity have a direct effect on prosocial behaviors of children with ASD, while pragmatic language has an indirect effect on prosocial behaviors through theory of mind.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    681155

    Okul öncesi dönem otizm spektrum bozukluğu tanılı, konuşma bozukluğu tanılı ve tipik gelişen çocuklarda teknoloji kullanımının yaşam kalitesi, komorbid ruhsal sorunlar ve ebeveyn teknoloji kullanımı ile ilişkisi

    The relationship of parents' technology use andcomorbid mental problems, quality of life andtechnology use in preschool children with autismspectrum disorders, speech disorders and typicaldeveloping children

    ALGI ÖZTÜRK

    Tıpta Uzmanlık

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    PsikiyatriSağlık Bilimleri Üniversitesi

    Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı

    DOÇ. CANER MUTLU

  2. Tez No

    478919

    Duyusal işlemleme ölçeği okul öncesi ev formunun Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirliği

    Validity and reliability of the Turkish version of the sensory processing measure pre-school home form

    PINAR AKGÖL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Fizyoterapi ve RehabilitasyonHacettepe Üniversitesi

    Ergoterapi Bilim Dalı

    PROF. DR. HÜLYA KAYIHAN

  3. Tez No

    930126

    Okul öncesi dönemdeki çocuklara yönelik pragmatik dil becerileri değerlendirme ölçeğinin geliştirilmesi

    Development of a scale for the assessment of pragmatic language skills in preschool children

    ÇİĞDEM KELEŞ KARAŞAHİN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2025

    DilbilimHasan Kalyoncu Üniversitesi

    Özel Eğitim Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. LATİFE ÖZAYDIN

  4. Tez No

    881480

    Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklara güvenlik becerilerinin öğretiminde uygun olan ve olmayan davranış örnekleriyle öğretimin etkililiği

    The effectiveness of cool versus not cool procedure to teach safety skills to children with Autism Spectrum Disorder

    KUBİLAY ÇELİK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Eğitim ve ÖğretimHacettepe Üniversitesi

    Özel Eğitim Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SERAY OLÇAY

  5. Tez No

    647594

    Otizm spektrum bozukluğu tanılı, zihinsel engelli ve tipik gelişen çocukların duyusal özelliklerinin incelenmesi

    Investigation of sensory characteristics of children with a diagnosis of autism spectrum disorders, mentally retarded and typically developing

    SELEN TEZCAN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Eğitim ve ÖğretimTrakya Üniversitesi

    Engelli Çalışmaları Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. YEŞİM FAZLIOĞLU

Geri Dön