Köroğlu Destanı (Azerbaycan varyantı) inceleme-metin
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 9335
- Danışmanlar: PROF. DR. MUHARREM ERGİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1990
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Eski Türk Dili Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 508
Özet
ÖZET Doktora tezi olarak üzerinde çalıştığımız metin Köroğlu Destanı'nın Azerbaycan varyantıdır. Azerbaycan'da Köroğlu/Koroğlu Destanı n20. yy. 'm başında el âşıklarından derlenmeye başlanmış ve bu derlemelerden yararlanılarak birçok kez yayınlanmıştır. Bizim esas aldığımız metin, Azerbaycan Halg Dastanları adlı dizinin dördüncü cildinde yer alan Koroğlu Pastanı» dır (M. H. Tahmasıb, Koroğlu Pastanı. Baku 1969). Bu eser, M. H. Tahmasıb'ın önsözde belirttiği gibi, destanın Azerbaycan'da yayınlanan en mükemmel varyantıdır. Metin birbirine bağlı 17 koldan oluşmuştur: Alı Kişi, Koroğlu ile Deli Hesen, Koroğlu'nun İstanbul Seferi, Demirçioğlu'nun Çenlibel'e Gelmeyi, Koroğlu'nun Erzurum Seferi, Eyvaz'ın Çenlibel'e Getirilmeyi, Durna Teli, Hemze'nin Gırat'ı Aparmağı, Mehbub Hanım'ın Çenlibel'e Gelmeyi, Koroğlu'nun 3ayazid Seferi, Gulun Gaçmağı, Durat'ın İtmeyi, Koroğlu ile Bolu Bey, Koroğlu'nun Gars Seferi, Koroğlu'nun Derbend Seferi, Hasan Paşa'nın Çenlibel'e Gelmeyi ve son olarak da Koroğlu'nun Gocalığı adlı kollardır. Köroğlu Destanı üzerinde bizi çalışmaya sevk eden iki asıl sebep vardır. 1. Bu destan Orta Asya'dan Balkanlar'a kadar bütün Türk dünyasında, Köroğlu/Kor oğlu/Kara oğlu/Kur oğlu/Ger oğlu gibi adlarla yayılmıştır. Yayıldığı coğrafyanın genişliği gözönüne alındığında Türkler arasında kültür bütünlüğünü koruması bakımından ne denli ehemmiyetli olduğu anlaşılır. Dede Korkut boylarından sonra Türk dünyasında ortak olan ikinci destanımız Köroğlu'dur. Bu destanın diğer bir özelliği de Türklerle yakın ilişki içerisinde olan Tacikler, Gürcüler, Ermeniler ve hatta orta Asya'daki Araplar arasında bile varyantlarının bulunmasıdır. Köroğlu Destanı Orta Asya destan kültürünü günümüzde de koruması bakımından Türk dünyasının birleştirici ortak kültür 583unsurlarının, başında gelir. Bugüne kadar Türkiye'de Köroğlu Destanı ile ilgili yayınların tamamına Anadolu varyantları kaynaklık etmiş, diğer Türk boyları arasında yaşayan Köroğlu kolları üzerinde ciddî bir çalışma yapılmamıştır. Biz Köroğlu Destanı'nın Azerbaycan varyantı üzerine yaptığımız çalışma ile bu boşluğu bir ölçüde doldurduğumuza inanıyoruz. 2. Bu eser üzerinde çalışmamızın ikinci sebebi ise zengin bir dil malzemesine sahip olmasıdır. Asırlardan beri dilden dile anlatılarak 20. y.y.'da yazıya geçirilmiş olan bu varyantta Azerbaycan Türkçesi'nin hem bugünkü özelliklerini, hem de destanın özellikle manzum bölümlerinde bugün için arkaikleşmiş birçok unsuru bulmük mümkündür. Çalışmamız Uç ana bölümden oluşmaktadır: İnceleme, metin ve dizin. İnceleme başlığı altında şu bölümlere yer verilmiştir; Azerbaycan edebiyatı tarihi; Köroğlu'nun kişiliği, destanın varyantları ve işlenen motifler; ses bilgisi, yapı bilgisi, söz varlığı, yazı, Azerbaycan Türkçesi'nin dialekt ve ağızları, Bibliyografya bölümünde ise sırasıyla: Köroğlu destanı, gramer ve sözlük bibliyografyalarına yer verilmiştir. Çok zengin bir dil malzemesine sahip olan metin üzerinde yapılan inceleme İA ile Azerbaycan Türkçesi'ni diğer Türk lehçe ve şivelerden ayıran özellikler üze 5ü4rinde durulmuştur. Karşılaştırma metodu ile yapılan bu gramer incelemesinde Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmanın yanısıra gerektiğinde Eski Türkçe biçim lere de yer verilerek Azerbaycan Türkçesi' nin tarihi gelişimi de örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Söz varlığı başlığı altında metinde geçen kelimeler Türkçe ve alınma kelimeler olarak tasnif edilmiş ve üzerlerinde ayrı ayrı durulmuştur. İnceleme bölümünde söz varlığına yer vermemizin sebebi, Azerbaycan Türkçesi'ni Türkiye Türkçesi 'nden farklı kılan unsurlardan birinin, hatta en önemlisinin söz varlığındaki değişiklikler olmasıdır. Azerbaycan Türkçesinde Türkiye Türkçesinden farklı olarak Kıpçakça ve Moğolca'nın büyük etkisi olmuştur. Metnimizde de bu özellikleri görmek mümkündür. I Yazı bölümünde Azerbaycan Türkçesi alfabesinin tarih£-:gel işimi üzerinde durulmuş ve bu gelişimi gösteren bir de tablo verilmiştir. Son olarak da Azer baycan Türkçesi'nin bugünkü dialekt ve ağızları ayrı ayrı incelenmiş dialekt ve ağız sınırlarını gösteren bir Azerbaycan haritası çizilmiştir. Metin bölümünde Köroğlu Destanı 'nın Azerbaycan varyantı aslına sadık kalınarak verilmiştir. Köroğlu destanı, destan kahramanı Köroğlu' nun yanında, çevresindeki yiğitlerin ve hanımların adlarına veya sanlarına bağlı hikayelerde yaratılmıştır. Bu hikayelere 'kol' denilmektedir. Bizim metnimiz 17 koldan olu§ muştur. Dizin bölümünde metinde geçen bütün kelime ve ekler alfabetik olarak sıralanmıştır. Dizinde yer alan toplam kelime-sayısı yetmiş beş bin iki yüz doksan beş, kelime çeşidi on üç bin yedi yüz altmış altı, maide başı sayısı ise üç bin sekiz yüz seksen ikidir, Madde başlarında 571'i Arapça, 494'ü Farsça, 4'ü İbranice, 22'si Moğolca, 2'si Rusça, ikisi Sogodca, 2819'u Türkçe ve l'i Yu- 585nanca'dır. Metni Latin harflerine aktarırken transkripsiyon alfabesi kullanılmamış metin daha sade ve bugün kullandığımız yazıya uygun olarak verilmiştir. Dizin bölümünde transkripsiyon alfabesini tercih etmemizin sebebi ise burada özellikle kelimelerin incelenmiş olması ve ses özelliklerinin gösterilmesidir. Madde başlarına anlam verilirken kelimenin metindeki kullanımı esas alınmıştır. Alfabetik dizinden başka bu çalışmada ek dizini, sondan dizin ve sıklık dizini de hazırlanmıştır. Çalışmamızda başlangıcından itibaren bilgisayardan yararlanılmış böylelikle özellikle dizinde hata oranı sıfıra indirilmiş ve zamandan tasarruf edilmiştir. Özellikle ses ve yapı bilgisi çalışmalarına yardımcı olmak üzere ek ve son dan dizinlere yer verilmiştir. Sondan dizinde, kelimeler son seslerine göre alfebetik olarak sıralanmış böylelikle örneğin -k sesiyle ya da -lig ekiyle biten öğelerin belli bir söz varlığı içinde hangileri olduğu sorusuna cevap verebilecek bir dizin hazırlanmıştır. Gramer çalışmalarında ek ve sendan dizin çok önemlidir. Bu tür dizinlerle bir dilin bütün ses ve yapı özelliklerini sistemli biçimde ve eksiksiz olarak ortaya koymak mümkün olur. Sıklık d3lzinin.de ise metinde geçen bütün kelimeler fişlenmiş ve en çok kullanılandan en as kullanılana doğru sıralanmıştır. Böylelikle metinde kullanılan kavramların kullanım yoğunluğu tesbit edilmiş ve anlambilim çalışmaları için malzeme oluşturulmuştur. Genel olarak bir dil üzerinde yapılacak bu tür çalışma ile bir dilin kavram alanını tesbit mümkün olduğu gibi, dil öğretimin de de büyük kolaylıklar getireceği şüphesizdir. Sonuç olarak diyebiliriz ki bu çalışma ile Köroğlu Destanı'nın Azerbaycan varyantının tam metni Latin harflerine aktarılmış ve metin üzerinde yapılan çalışma ile de Azerbaycan Türkçesinin grameri Türkiye Türkçesi ile karşılaştır malı olarak verilmiştir. Ayrıca bu tezde 75000 civarında bir kelime kadrosu 586incelenerek dizin yapılmış bu yolla madde başı Azerbaycan Türkçesi ile anlam Türkiye Türkçesi ile verilmek suretiyle lehçebilim sözlüğü ortaya konmuştur. Böylece tez sınırları dahilinde Azerbaycan Türkçesinin ses, yapı, söz varlığı, atılanı özellikleri örneklerle ortaya konmuştur. Köroğlu destanı üzerinde yapılan çalışma ile destanın varyantları, yazmaları Köroğlu'nun tarihî şahsiyeti ve destandaki motifler incelenmiştir. Özellikle Köroğlu Destanı üzerinde Türkiye dışında yapılan çalışmalardan oluşan geniş bir bibliyografya verilmiştir. Yükseköğretim Kurula Dokümantasyon Merkesi 587
Özet (Çeviri)
Özet çevirisi mevcut değil.
Benzer Tezler
- Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Muhammed Fuzuli El Yazmaları Enstitüsünde bulunan Kitab-ı Köroğlu (vr.1a-32b) (İnceleme, metin, dizin)
Kitab-i Köroğlu (vr.1a-32b) at the Institute of National Sciences of Azerbaijan Mohammad Fuzuli Manuscripts (vr.1a-32b) (Review, text, index)
MARAL OLUK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimMarmara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN
- Sovyetler Dönemi Azerbaycan sahası Köroğlu Destanı'nda etnografya ve toponimler
Ethnography and toponyms of Soviet Period Azerbaijani field in Köroğlu Epic
SADIG SADIGLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Halk Bilimi (Folklor)Hacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. RABİA BAHAR AKARPINAR
- Kitâb-ı Köroğlu (Vr. 139a-162b) adlı eserin Türk dili ve edebiyatı eğitimi çerçevesinde bilim dili açısından değerlendirilmesi
The review of the book of Koroghlu (P.139a-162b) around Turkish language and literature education in terms of scientific language
MERVE KÖKSAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN
- Üzeyir Hacıbeyli ve Ahmed Adnan Saygun'un Köroğlu operalarının karşılaştırılması
Comparison of Koroglu operas by Uzeyir Hacibeyli and Ahmed Adnan Saygun
AYŞE YILMAZ
Sanatta Yeterlik
Türkçe
2024
Güzel SanatlarAnadolu ÜniversitesiSahne Sanatları Ana Sanat Dalı
PROF. DR. EBRU GÖKDAĞ
- Kitâb-ı Köroğlu (235a-257b) (İnceleme, metin ve dizin)
Book of Koroghlu (235v-257r) (Textual analysis, transcribed text and index)
MİRAÇ ERTEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Dilbilimİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MESUT ŞEN