Eski Anadolu Türkçesinde algı fiillerinde çok anlamlılık ve metaforlaşma
The polysemy and metaphorization in the old Anatolian Turkish perception verbs
- Tez No: 959544
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SEMA ASLAN DEMİR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 186
Özet
Bu çalışma, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait metinlerde yer alan algı fiillerinin çok anlamlılık ve metaforlaşma süreçlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Türkçenin tarihsel gelişiminde anlam değişmeleri ve kavramsal genişlemeler, dilin dinamik yapısını yansıtan önemli göstergelerdir. Özellikle algı fiillerinin, yalnızca fiziksel duyuları değil, aynı zamanda zihinsel ve kültürel temsilleri de taşıdığı görülmektedir. Bu nedenle, algı fiilleri anlam çözümlemeleri dilbilimsel, sosyo-kültürel ve bilişsel boyutları kapsayan bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Çalışmanın temelinde, dilde anlam oluşumu, çok anlamlılığın kavramsal temelleri ve metaforların bu süreçteki işlevi yer almaktadır. Çok anlamlılık, bir sözcüğün zaman içinde kazandığı yeni anlam katmanları olarak ele alınırken, metafor bu genişlemelerin önemli bir aracı olarak değerlendirilmiştir. Tez, anlamın bireysel değil toplumsal ve tarihsel bir inşa süreci olduğunu savunan kuramsal yaklaşımlar doğrultusunda, özellikle Kavramsal Metafor Teorisi çerçevesinde şekillenmiştir. Çalışmada temel algı fiilleriyle sınırlı kalmayıp, türevleri ve bağlam içi kullanımları da incelenmiştir. Eski Anadolu Türkçesi metinlerinden seçilen örnekler aracılığıyla, fiillerin sözlük ve söylem düzeyindeki işlevleri analiz edilmiştir. Görmek, işitmek, dokunmak, koklamak ve tatmak fiillerinin sadece duyusal işlev taşımadığı; aynı zamanda düşünsel, duygusal ve kültürel anlamları da taşıdığı ortaya konmuştur. Algı fiilleri üzerinden açığa çıkan çok anlamlılık, kavramsal bir çerçevede değerlendirilmiş ve birey ile toplumların dünyayı algılama biçimlerinin dile yansıması tartışılmıştır. Bulgular, Eski Anadolu Türkçesi'nde algı fiillerinin anlam yapısında sistematik genişlemeler ve metaforik örüntülerin varlığını göstermekte, günümüz Türkçesindeki dilsel yapıların kökenine ışık tutmaktadır. Çalışma, söz konusu fiillerin işlevlerini yeniden değerlendirme imkânı sunarak, tarihî dil, kavramsal metafor ve çok anlamlılık araştırmalarına kuramsal ve uygulamalı katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
This study seeks to investigate the processes of polysemy and metaphorization in perception verbs attested in texts from the Old Anatolian Turkish period. Semantic shifts and conceptual expansions observed throughout the historical development of Turkish serve as significant indicators of the language's dynamic nature. It is evident that perception verbs not only encode physical sensory experiences but also encompass mental and cultural representations. Consequently, analyses of perception verbs require a comprehensive approach that integrates linguistic, socio-cultural, and cognitive perspectives. The theoretical framework underpinning this research centers on the mechanisms of meaning formation in language, the conceptual foundations of polysemy, and the pivotal role of metaphor in these processes. While polysemy is conceptualized as the accumulation of additional semantic layers over time, metaphor is regarded as a primary vehicle facilitating such semantic extension. This dissertation is grounded particularly in the principles of Conceptual Metaphor Theory, which views meaning as a socially and historically constructed phenomenon rather than an individual cognitive event. The scope of the study extends beyond core perception verbs to include their derivatives and contextualized usages. Employing examples drawn from Old Anatolian Turkish corpora, the study examines the lexical and discourse-level functions of these verbs. Findings demonstrate that verbs denoting 'seeing,' 'hearing,' 'touching,' 'smelling,' and 'tasting' convey not only sensory functions but also cognitive, affective, and cultural meanings. The emergent polysemy associated with perception verbs is analyzed within a conceptual framework, emphasizing the reflection of individual and collective modes of world perception in language. The results indicate systematic semantic expansions and metaphorical patterns within the semantic structure of perception verbs in Old Anatolian Turkish, thereby illuminating the etymological origins of certain linguistic features in modern Turkish. This research provides a platform for reevaluating the functions of these verbs and aims to make a theoretical and applied contribution to the fields of historical linguistics, conceptual metaphor theory, and polysemy studies.
Benzer Tezler
- Eski Anadolu Türkçesinde zarf
Adverb in Old Anatolian Turkish
TÜRKAN SAMİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıArdahan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÖMER KÜÇÜKMEHMETOĞLU
- Eski anadolu türkçesinde -(y)IsAr -(y)AcAK nöbetleşmesi
–(y)IsAr –(y)AcAK alternation in old Anatolian Turkish
ELİF GÜLNUR KOCA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZİKRİ TURAN
- Eski Anadolu Türkçesinde istek işlevi
Request function in Old Anatolian Turkish
ÖZGE ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZİKRİ TURAN
- Eski anadolu Türkçesinde anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller
Compound verbs which had been welded in meaning (which became idioms) in old anatolian Turkish
AHMET GÖZÜTOK
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
DilbilimTrakya ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
YRD. DOÇ. DR. FATMA SİBEL BAYRAKTAR
- Eski Anadolu Türkçesinde edat ve zarf fiillerin fonksiyonları
Başlık çevirisi yok
KAMİL TİKEN
Doktora
Türkçe
1993
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. MERTOL TULUM