İlkokul Türkçe ders kitaplarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi
Analysis of primary school Turkish textbooks in terms of various variables
- Tez No: 960547
- Danışmanlar: PROF. DR. HAYATİ AKYOL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel Eğitim Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sınıf Eğitimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 338
Özet
Araştırmada, Türkçe ders kitaplarının içerdiği metin türleri, metinlerin okunabilirliği, metinlerdeki kök değerler ve etkinliklerdeki işlenişi, metin sorularının zihinsel beceriler açısından dağılımı, metinlerdeki görsellerin dağılımı ve metinle ilişkisi, etkinliklerin Bloom taksonomisinin bilişsel süreç basamaklarına göre dağılımı, etkinliklerd e ve metinlerde dijitallik ile ilgili unsurlara yer verilme durumlarının belirlenmesi ve Türkçe öğretimindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma nitel araştırma desenlerinden durum çalışması ile yürütülmüştür. Çalışma materyalinin belirlenmesinde amaçlı örnekleme tercih edilmiştir. Bu araştırmada, ilkokul 1, 2, 3 ve 4. sınıf düzeyleri için hazırlanmış ve hâlihazırda okullarda kullanılan Türkçe ders kitapları, çalışma materyalinin belirlenmesinde ölçüt olarak kabul edilmiştirAraştırmanın her bir alt problemi için belirlenen ölçütler doğrultusunda ayrı ayrı veri toplama aracı geliştirilmiştir. Geliştirilen kontrol listeleri uzman görüşü alınarak kullanılmıştırAraştırmada veriler, doküman incelemesi yoluyla toplanmış ve doküman analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Çalışmada geçerlik ve güvenirliğin sağlanması amacıyla, araştırma amacına uygun şekilde yapılandırılan veri toplama aracı doğrultusunda tüm dokümanlar sistematik biçimde ve tek tek incelenmiştir. Nitel araştırma ilkeleri doğrultusunda, inanırlığın (iç geçerliğin) artırılması amacıyla bulgular, şeffaflık ilkesine bağlı kalınarak ve ilgili temaları destekleyecek biçimde doğrudan alıntılarla birlikte sunulmuştur. Ayrıca, güvenirliğin artırılması amacıyla her bir alt probleme ilişkin veri analizleri, araştırmacı üçgenlemesi kapsamında ikinci bir araştırmacı (eş değerlendirici) tarafından da bağımsız olarak gerçekleştirilmiş ve elde edilen analizler karşılaştırılarak anlamlı bir uzlaşı sağlanmıştır. Bu çoklu analiz süreci, yorumlayıcı öznelliklerin dengelenmesine katkıda bulunmuş ve bulguların tutarlılığını desteklemiştir. Araştırma sonuçları, ders kitaplarında metin türlerinin aşamalı ve dengeli biçimde dağıtılmadığını; özellikle hikâye edici metinlerin belirli sınıf düzeylerinde yoğunlaştığını, bilgilendirici ve şiir dışı geleneksel türlerin ise yetersiz temsil edildiğini göstermektedir. Ayrıca, mâni, ninni, şarkı, bilmece gibi metin türlerinin programda önerilmesine rağmen özellikle 1. sınıf düzeyinde yeterince yer almadığı; e-posta, kartpostal, özlü söz gibi bilgilendirici türlerin ise yalnızca etkinlik düzeyinde geçtiği, bağımsız metin olarak sunulmadığı tespit edilmiştir. Bu bulgular, öğretim materyallerinin planlanmasında tür çeşitliliği, sınıf düzeyine uygunluk ve programın yönlendirmeleri doğrultusunda denge ilkesinin gözetilmediğine işaret etmektedir. 1.sınıftan 4. sınıfa kadar incelenen toplam 84 metnin okunabilirlik düzeylerine bakıldığında, 17 metnin (%20,2) çok kolay, 48 metnin (%57,1) kolay, 17 metnin (%20,2) orta ve yalnızca 2 metnin (%2,3) zor düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bu dağılım, ders kitaplarında yer alan metinlerin yaklaşık %77'sinin (toplam 65 metin) kolay veya çok kolay okunabilirlik düzeyinde olduğunu ortaya koymakta ve metinlerin büyük ölçüde öğrencilerin yaş ve gelişim düzeyine uygun olarak seçildiğini göstermektedir. Ders kitaplarındaki metinlerde ve etkinliklerde kök değerlerin sınırlı ölçüde doğrudan işlendiği, bunun yerine çoğunlukla dolaylı biçimde yer verildiği belirlenmiştir. Oysa öğretim programında değerler, yalnızca birer içerik unsuru olarak değil, tüm öğretim sürecinin ruhu ve nihai gayesi olarak tanımlanmakta; öğrencilerin bu değerleri açık ve sistematik biçimde kazanarak davranışlarına yansıtmaları amaçlanmaktadır. Bu nedenle, değerlerin çoğunlukla örtük biçimde sunulması, programın temel ilkeleriyle tutarlılığı zayıflatmakta ve değer eğitimine ilişkin hedeflerin gerçekleştirilmesini güçleştirebilmektedir. Bilişsel süreç basamaklarına göre özellikle, uygulama ve hatırlama basamaklarındaki etkinliklerin yoğunluğu, etkinliklerin öğrencilerin temel bilgi ve becerilerini pekiştirmeye yönelik olduğunu gösterirken, çözümleme ve yaratma basamaklarına dahil etkinliklerin oldukça sınırlı olması, bu alanda bir eksiklik olduğunu düşündürmektedir. Metinlere yönelik soruların cevap kaynaklarına göre büyük çoğunluğunun metin içi sorularla, soruluş amaçlarına göre ise kimlik, listeleme, örneklendirme gibi daha düşük düzeyde düşünme becerilerileriyle sınırlı kaldığı görülmüştür. Tüm sınıf düzeylerinde metinlerde en fazla yer verilen görselin resim olduğu ve bunu fotoğrafın takip ettiği, en az yer verilenin ise şekil ve grafik olduğu ortaya çıkarılmıştır. Nikolajeva ve Scott tipolojisiyle yapılan incelemede, ders kitaplarındaki metinlerin neredeyse tamamında görsel ile metin arasında simetrik ilişki kurulduğu görülmüştür. Tüm sınıf düzeylerinde, metinlerin %14'ünde ve etkinliklerin %23'ünde dijitallikle ilgili unsurlara yer verilmiş; bu unsurlar genellikle teknoloji ve bilim temalarında yoğunlaşmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarının ders kitaplarının içeriklerinin daha etkili hale getirilmesi için eğitim politikalarının ve materyal geliştirme süreçlerinin şekillenmesine katkı sunabileceği düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
This study aims to examine various aspects of Turkish language textbooks used in primary education, specifically focusing on text types, text readability, core values embedded within the texts and activities, the cognitive levels of comprehension questions, the distribution and relevance of visuals, the categorization of activities according to Bloom's taxonomy, the inclusion of digital elements in texts and activities, and the implications of these features for Turkish language instruction. The study was conducted using a qualitative case study design, and purposeful sampling was employed to determine the study material. The textbooks selected as the research material include those currently in use at the 1st, 2nd, 3rd, and 4th grade levels of primary schools. For each sub-problem of the research, specific criteria were established, and separate data collection tools were developed accordingly. The developed checklists were validated through expert review. Data were collected through document analysis and interpreted using the document analysis method. To ensure the validity and reliability of the study, all documents were systematically and individually examined in line with the structured data collection tools. In accordance with the principles of qualitative research, credibility (internal validity) was enhanced by presenting findings transparently and supporting them with direct quotations related to the identified themes. Moreover, to improve reliability, data analysis for each sub-problem was independently conducted by a second researcher (co-evaluator) within the scope of researcher triangulation. The analyses were compared, and a meaningful consensus was reached, contributing to the balance of interpretative subjectivity and the consistency of the findings. The findings reveal that the distribution of text types in the textbooks is neither progressive nor balanced across grade levels. Narrative texts are concentrated at specific grade levels, while informative and non-narrative traditional genres are underrepresented. Although genres such as folk songs, lullabies, rhymes, and riddles are recommended in the curriculum, they are inadequately included—especially in the 1st grade. Furthermore, informative genres such as emails, postcards, and aphorisms appear only in activity sections and are not presented as independent texts. These results indicate a lack of attention to text-type diversity, grade-level appropriateness, and curriculum-aligned balance in instructional material planning. An analysis of the readability levels of 84 texts across grades 1 to 4 revealed that 17 texts (20.2%) were“very easy,”48 texts (57.1%)“easy,”17 texts (20.2%)“moderate,”and only 2 texts (2.3%)“difficult.”This distribution indicates that approximately 77% of the texts (65 in total) fall within the“easy”or“very easy”readability range, suggesting that the selected texts are largely appropriate for the students' age and developmental levels. It was also observed that core values were only implicitly addressed in both texts and activities. While the curriculum defines values not merely as content but as the spirit and ultimate goal of the educational process, this implicit presentation weakens alignment with curriculum principles and may hinder the achievement of value-based education goals. In terms of cognitive process levels, the dominance of activities focusing on“remembering”and“applying”stages indicates an emphasis on reinforcing students' basic knowledge and skills. However, the scarcity of activities targeting“analyzing”and“creating”suggests a gap in fostering higher-order thinking skills. Moreover, most comprehension questions are intra-textual and predominantly limited to low-level cognitive skills such as identification, listing, and exemplification. Across all grade levels, illustrations are the most frequently used type of visual, followed by photographs, with the least represented being charts and graphs. Based on Nikolajeva and Scott's typology, it was found that almost all visuals in the textbooks are in a symmetric relationship with the texts. In terms of digital content, 14% of the texts and 23% of the activities included elements related to digitalization, mostly in science and technology-themed units. The results of this study are expected to contribute to shaping educational policies and material development processes, leading to more effective textbook content design.
Benzer Tezler
- İlkokul Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin evrensel ilkeler bakımından incelenmesi
Investigating the texts in primary school Turkish coursebooks in the context of educational principles
CANER SARIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Eğitim ve ÖğretimAmasya ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ERKAN ÇER
- İlkokul hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi
Investigation of primary education life sciences and social studies course books in terms of social gender
KADİR SÖNMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Eğitim ve ÖğretimKırşehir Ahi Evran Üniversitesiİlköğretim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YURDAL DİKMENLİ
- İlkokul ve lise öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algısının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi
Primary school and high school students the social perception of gender an examination of various variables
MELTEM ERYİĞİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Eğitim ve ÖğretimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RECEP ÖZKAN
- İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında görsel kanıt kullanımının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi
Examination of visual evidence usage in primary school 4th grade social sciences text books in terms of various variables
MERVE KAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Eğitim ve ÖğretimAtatürk Üniversitesiİlköğretim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OSMAN SAMANCI
- İlkokul matematik ders kitaplarına ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi
Examination of class teachers' opinions on primary school mathematics lesson books
RUHİ BURSA
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve ÖğretimTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. YASİN GÖKBULUT