Klasik dönemde Osmanlı eyalet taksimatı
Ottoman provincial administration in the classical age
- Tez No: 126446
- Danışmanlar: YRD. DOÇ. DR. AYHAN PALA
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2003
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 134
Özet
112 ÖZET Ortadoğu bölgesi tarihe yön veren büyük imparatorlukların yurdu olmuştur. Yeni çağların başında doğan ve geleneksel imparatorlukların sonuncusu olan Osmanlı imparatorluğunu kavramak için bölgenin tarihi bilmek gerekir. Ortaçağların başında Doğu Akdeniz ve Ortadoğu bölgesinde iki büyük imparatorluk görüyoruz. Doğu Roma ve Sasani imparatorlukları. Bu ikisini İslâm imparatorluğu izlemektedir. Daha sonra bu coğrafyaya giren Türklerin eski dünya ile benzeşme ve uyum sağlamasını önce Selçuklu tarihinde sonrada Osmanlı imparatorluğu'nda görmekteyiz. Sonuç olarak, bu bölgede kurulan büyük imparatorlukların, önce coğrafi ve teknolojik şartlara, kültürel etkileşimin yarattığı biçimlere bağlı olarak ortaya çıkardıkları bir idari sistem benzerliği görülmektedir. Türkler, XI. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren fethettikleri Anadolu'da kendi idarelerini kurmuşlardır. Selçuklu Devri idari birimi sübaşılıktır. Vilâyet ise sübaşılığın bir alt birimidir. Selçuklu idarî biriminin en yetkili kişisinin asker oluşu, sonradan Osmanlılarda sancakbeyinin de asker özelliği ile benzerlik göstermektedir. Ancak Osman Gazi, Selçuklu terimlerinden olan sübaşıyı kabul etmeyip, bu tabiri bir alt birim olarak kullanmış ve sancak terimini tercih etmiştir. Osmanlılarda ilk idari teşkilatlanma ise 1302 yılından sonra görülmektedir. Rumeli Beylerbeyiliği'nin 1362 tarihinde kuruluşundan sonra, 1393 tarihinde de Anadolu Beylerbeyliği kurulmuştur. Rum ve Karaman Beylerbeyliklerinin de kurulmasından sonra beylerbeyilik tamamen bölgesel bir hüviyet kazanmıştır.113 Beylerbeyilik terimi, XVII. yüzyılın başlarına kadar kullanılmış sonra yerini eyâlet tabirine bırakmıştır. Eyâletin bir alt birimi sancak (liva), onunda bir alt birimi nahiye ve köydür. Sancak Osmanlı İdari teşkilatının en önemli ve en gelişmiş birimidir. Sancakbeyi köken itibariyle tımarlı sipahilerin komutanı olduğundan idari olarak sancak, tımar sisteminin tatbik edildiği yerlerde ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti'nde klâsik sancakların yanında hükümet olarak adlandırılan ve idarelerinin mahalli beylere ocaklık suretiyle tevcih edildiği sancaklar da mevcuttu. Yurtluk-Ocaklık sancaklar ise bölgenin fethi sırasında hizmet ve itaatlerinden dolayı eski sahiplerine tevcih edilir ve sancakbeyleri genellikle ölünceye kadar görev yapmaktaydılar. Osmanlı idari teşkilatı içerisinde eyâletler vergi düzeni esas alınarak iki gruba ayrılmıştır. Salyâneli eyâletler ve Salyânesiz eyâletler. Bu ayrımı mirî rejime dahil olan ve olmayan eyâletler olarak ifade etmek de mümkündür. Salyâneli eyâletler Mısır, Bağdat, Şehr-i Zor, Yemen, Habeş, Lahsa, Cezayir, Tunus, Trablusgarb eyâletleri; Salyânesiz eyâletler ise Anadolu, Rumeli, Karaman, Diyarbekir, Erzurum, Şam, Budin, Van gibi eyaletlerdi. Salyânesiz eyaletlerin merkezi otoriteye bağlılıkları daha sıkıydı. Çünkü tımar sistemi uygulandığından dolayı devlet, tahrir yapmak, tımarları teftiş etmek gibi sebeplerle daha fazla müdahale imkânı buluyordu. Salyâneli ve Salyânesiz eyâletlerin dışında özel statüleri olan bazı eyâletler de vardı. Bunlar Eflâk, Boğdan, Erdel, Mekke Şerifliği ve Kırım Hanlığı idi. Osmanlı ülkesindeki idari durum durmaksızın değişmekte ve gelişmektedir. XVI. yüzyıl başında dört olan beylerbeyilik sayısı yüzyılın sonunda otuzu aşmıştır. XVII. yüzyılda bu sayı zaman zaman değişmiş, bazen kırka ulaşmıştır. Ancak eyâlet sayısındaki bu artışa rağmen sancak sayısının azaldığı görülmektedir.114 XVIII. yüzyılda, devlet idaresi Anadolu sancaklarından köylerine kadar olan yerlerde kuvvetini ve etkisini kaybetmiş olduğundan; paşaların, ayanların ve diğer görevlilerin yaptıkları haksızlıklar İstanbul'a devamlı olarak şikâyet dilekçeleri gönderilmesine sebep oluyordu. Ancak merkezden gönderilen adaletnâmeler istenilen sonucu vermiyordu. XVIII. yüzyılın ilk yarısı Osmanlı Devleti açısından siyasi yönden bir değişim, iktisadi ve idari yönden ise yeniden yapılanma dönemidir. Eyâlet ve sancakların yönetim biçimleri ve özellikle gelirlerinin ne şekilde toplanacağı konusunda köklü değişiklikler yaşanmıştır. Bu yüzyıl nakit para ekonomisinin egemen olduğu dönemdir. Nakit para ekonomisine geçişin sonucu olarak malikâne sistemine geçilmiştir. Bu yüzyılda eyâlet ve sancakların idari bakımından yönetimi de farklılık göstermektedir. Artık eyâlet ve sancak yöneticileri her yıl tevcihâta tâbi tutuluyorlardı. Üç yıldan fazla görevde kalan çok azdı. XVIII. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı ülkesi toprak kaybına başlamıştır. Osmanlı-Rus savaşları sonunda pek çok eyaletimiz elimizden çıkmıştır. Bütün bunların ışığında mülkî idare 1826 sonrasında önemli gelişmeler göstermiş ve nihâyetinde 1864'de yeni idare-i Vilâyet Kanunu çıkarılarak yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Yeni düzenleme en çok 1867'de görülmüş ve bu sene 13 yeni vilâyet düzenlenmiştir. II. Meşrutiyet'le başlayan değişimler 1923 ve sonrasında hızla devam etmiştir.
Özet (Çeviri)
115 SUMMARY Middle East is the cradle of strong empires that leaded the history. One should first understand the history of the region in order to grasp the Ottoman Empire which was born at the beginning of the new age and the last of the traditional empires. At the beginning of the middle ages, there were two great empires in the region of East Meditarrenian and Middle East. East Roman and Sasani Empires. They were followed by Islamic Empire. Later on, the assimilation and adaptation of the Turks in this geographical region was based on first Selçuklu and later Ottoman empires. Finally, there was an administrative similarity between the great empires in this region brought up with the geographical and technological conditions and forms created by cultural interaction. Turks, established their administrations after conquering Anatolia beginning from the last quarter of XI th century. The administrative unit of Selçuklu period was subasilik. The sub unit of subasjlik was the province. The top authority's being a soldier in Selpuklu administration indicated similarities with governor of province's being a soldier with Ottoman empire. However, Osman Gazi rejected the term governor of province and used the term as a sub unit and preferred province (sancak). The first administrative structuring with Ottomans had started after 1302. The Rumelian general governor was established in 1362 and the Anatolian general governor in 1393. After the establihment of Rum and Karaman general governors, they totally gained a regional identity.116 The term of general governor was used untii the beginning of XVII th century and from then on state was used. The sub unit of state was province and it was followed by district and village respectively. Province was the most important and developed unit of Ottoman administrative organization. As governor of province is the commander of timarh sipahi, provinces were formed where there was timar system. In Ottoman Empire beside the classical provinces, there were provinces called governments and where administration was through ocaklik system. Yurtluk-Ocakhk provinces was presented to their existing owners due to their service during the conquest of the region and obedience and governors of provinces generally were on duty until their death. In Ottoman administrative organization, there were two groups due to tax regime: salyaneli states and salyanesiz states. This differentiation could be expressed as the states included in mir/ regime and non miri regime. Salyaneli states were Egypt, Baghdad, §ehr-l Zor, Yemen, Habe§, Lahsa, Algeria, Tunus, Trablusgarp and Salyanesiz states were Anatolia, Rumelia, Karaman, Diyarbekir, Erzurum, §am, Budin, Van. Salyanesiz states were tightly connected to central authority. As there was timar system, the government could interfere by recording and inspecting timar. Apart from salyaneli and salyanesiz states, there were also other states with special regulations. These were Eflak, Bogdan, Erdel, Mekke Şerifliği, Kirim Hanhgi. In Ottomans, the administrative organization was continuously changing and developing. While there were only four provinces at the beginning of XVI th century, there was over thirty provinces by the end of the century. In XVII th century this number was increasing and decreasing from time to time during the century and reached upto forty. However, in spite of117 the increase in the number of states, there was a decrease in the number of provinces. In XVIII th century as the government organization had lost its power and effect on Anatolian provinces and villages, the injustice of the pashas, senates and other officials was causing complaints to Istanbul. However, the replies were not applied. For Ottoman Empire the first half of XVIII th century was a period of changing politically and a period of reconstruction economically and administratively. There were radical changes on the managerial structures of the province and states and especially how revenue was collected. There was the dominance of using cash and the result was transition to estate system. In this century, there were differences in the administrative organization of states and provinces. From then on, province and state governors were subject to change every year. There were not many governors on duty more than 3 years. By the last quarter of XVItl th century, Ottomans were losing their land. We lost a lot of our states after Ottoman - Russian war. Under the light of all these, civil management was improved after 1826 and finally in 1864 a new ldare-i Vilayet law ( management of the states law) was enacted. There were a lot of new arrangements on the administrative structure of the states in 1867 and 13 states were re-arranged. The new changes starting from II th constitutional monarchy were accelerated and continued after 1 923.
Benzer Tezler
- Mahalli idarelerin kuruluş sürecinde Balıkesir Belediyesi (1864?1922)
Balikesir Municipality during construction process of local management (1864-1922)
BETÜL İSKENDER
- 'Tuna Vilayet Gazetesi' Işığında 19. Yüzyılda Osmanlı ekonomisinde dönüşüm
Transformation at Ottoman economy In The 19th Century: Consiperation of Tuna Vilayet Gazetesi
CÜNEYT İPTEŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
EkonomiMarmara Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÖKÇEN COŞKUN ALBAYRAK
- Osmanlı dönemi Türk parlementosu: Kuruluşu, çalışmaları, işleyişi
Başlık çevirisi yok
SAMET GÜRLEYEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Kamu YönetimiGazi ÜniversitesiKamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜMTAZ'ER TÜRKÖNE
- XVI. yüzyılın ikinci yarısında Basra
The province of Basrah in the second half of the sixteenth century
FADİME DEMİRDÖĞEN
Doktora
Türkçe
2023
TarihAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET KANKAL
- Cumhuriyet döneminde vilayet sistemi (1923-2000)
Provincial system in the Republican era (1923-2000)
FAHRETTİN DÖRTKOL
Doktora
Türkçe
2023
Türk İnkılap TarihiAnkara ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAKAN UZUN