Türkçe-Rusça iki dilli sözlüklerin sözlükbilimsel yapısı
Lexicographic structure of Turkish-Russian bilingual dictionaries
- Tez No: 788480
- Danışmanlar: PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 203
Özet
Tarih boyunca gerek Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasındaki kültürel, ekonomik, siyasal ilişkiler gerekse bu iki devlet arasındaki savaşlar neticesinde her iki tarafta da hem genel amaçlı dil için hem de özel amaçlı dil için Türkçe-Rusça ya da Rusça-Türkçe sözlükler kaleme alınmıştır. Özellikle SSCB döneminde gelişerek büyük bir birikim oluşturan Türk dilleri-Rusça Sözlük denemeleri iki dil ailesi arasında iki dilli sözlükbilime dair çok önemli veri ve bulgu sağlamaktadır. Bu tezde genel olarak SSCB döneminde Türk dilleri-Rusça iki dilli sözlükler, özelde ise Türkçe-Rusça iki dilli sözlük denemeleri veri olarak kullanılmış ve Türkçe-Rusça iki dilli sözlükbilime dair kuramsal bilgi üretilmiştir. Bu yöntem dâhilinde tezin Giriş bölümü, tezin adı, amacı, önemi, konusu, araştırma soruları, kuramsal çerçeve, tezin oluşturulmasında temel alınan kuramsal kaynaklar, tezin veri tabanı ve yöntemi ile tezin bölümlerinden oluşmaktadır. İkinci bölümde sözlükbilimin, dilbilimin bir alt alanı olarak ne zaman ortaya çıktığı, sözlükbilimin bir bilim dalı mı yoksa bir sanat, yani sözlük yapımı işi mi olduğu konusundaki tartışmalar özetlenerek yorumlanmıştır. Pratik ve teorik sözlükbilimin sınırları ve birbiriyle olan ilişkisi ortaya konulmuş, pratik sözlükbilimin teorik sözlükbiliminden daha önce ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Bu bölümde sözlükbilimin dilbilim, sözcükbilim, dilbilgisi, çeviri pratiği vb. bilim dallarıyla olan ilişkisi incelenmiş, hangi açılardan birbiriyle kesiştiği örneklendirilmiştir. Ayrıca ünlü sözlükbilimciler tarafından yapılan sözlük tipolojilerine dair araştırmalar yapılmış ve incelenen Türkçe-Rusça iki dilli sözlüklerin hangi tipolojiye daha yakın olduğuna dair tespitler ortaya konulmuştur. Üçüncü bölümde iki dilli sözlükbilimin bilimsel konularının neler olduğu tespit edilmiş ve kuramsal bilgiler sunulmuştur. Bu bölümde kaynak dilde metin çözme ya da metin oluşturmaya bağlı olarak iki dilli sözlük türlerinin neler olduğu ortaya konulmuştur. Dördüncü bölümde bugüne kadar Rusya Federasyonu'nda, SSCB'de ve Türkiye'de yayımlanan Türk dilleri-Rusça ve Türkçe-Rusça sözlüklerin tarihçesi meydana çıkarılmıştır. Beşinci bölümde bu çalışma içerisinde ele alınan Türkçe-Rusça iki dilli sözlükler, yapısal seviyeleri yani megayapı, makroyapı ve mikroyapı açısından incelenmiştir. Konular, Türkçe-Rusça iki dilli sözlük örneklerinde tarama yapılarak örneklerle ayrıntılı bir biçimde işlenmiştir. Bu tez sonucunda Türkçe-Rusça iki dilli sözlük oluşturma ilkelerine dair pek çok kuramsal çıkarımlarda bulunulmuş ve bu alanda örnek sözlük denemesi yapacak olanlara kuramsal bilgi ışığında önerilerde bulunulmuştur.
Özet (Çeviri)
Throughout history, cultural, economic, political relations between the Ottoman Empire and Tsarist Russia and wars between these two states led to Turkish- Russian and Russian-Turkish dictionaries to be written for language for special-purpose, language for general-purpose for both languages on both sides. Especially the Turkic-Russian dictionary essays, which have developed and accumulated a great deal during the USSR period, provide very important data and findings on bilingual lexicography between the two language families. Turkic-Russian bilingual dictionaries in general and Turkish-Russian bilingual dictionary essays in particular were used as data in this thesis and theoretical knowledge about Turkish-Russian bilingual lexicography was produced. Within the scope of this method, the Introductory part of the thesis consists of the title, purpose, importance, subject, research questions, theoretical framework, theoretical resources based on the creation of the thesis, the database and method of the thesis and the sections of the thesis. In the second chapter, the discussions about when lexicography emerged as a subfield of linguistics, whether lexicography is a branch of science or an art, that is, dictionary making, have been summarized and interpreted. The boundaries of practical and theoretical lexicography and their relationship with each other have been revealed, it has been established that practical lexicography emerged earlier than theoretical lexicography. In this chapter, the relationship between the study of lexicology and the branches of science that are linguistics, lexicology, grammar, translation practice, etc. has been examined and it has been exemplified in which respects they intersect with each other. Research has been done on the typologies that had been done by the famous lexicographers and determinations have been made about which typology is closer to the Turkish-Russian bilingual dictionaries examined. In the third chapter, it was determined what the scientific topics of bilingual lexicography are, and theoretical information was presented. In this section, it is revealed what are the types of bilingual dictionaries depending on text decoding or text coding in the source language. In the fourth chapter, the history of Turkic-Russian and Turkish-Russian dictionaries published in the Russian Federation, the USSR and Turkey to date have been revealed. In the fifth chapter, Turkish Russian bilingual dictionaries discussed in this study were examined in terms of their structural levels, namely megastructure, macrostructure, and microstructure. Turkish Russian bilingual dictionary topics are covered in detail with examples by scanning the examples of the Turkish-Russian bilingual dictionary. As a result of this thesis, many theoretical inferences have been made about the principles of creating a Turkish-Russian bilingual dictionary and suggestions have been made to those who will make a sample dictionary experiment in this field in the light of theoretical knowledge.
Benzer Tezler
- Rus sözlükçülüğü ve tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde Rusça-Türkçe sözlükler
Russian lexicography and Russian-Turkic dictionaries in old and modern Turkic languages
ALİNA MİNSAFİNA
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEHMET GÜRLEK
- Rus sözlükbilimi: Kuramlar ve uygulamalar
Russian lexicography: Theories and practices
ÜMMÜGÜLSÜM DOHMAN
Doktora
Türkçe
2021
Batı Dilleri ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiRus Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEYNEP BAĞLAN ÖZER
- Лингво-стилистические особенности ложныхдрузей переводчика
Tuzak kelimelerin çevirisinde dilbilimsel ve üslupbilimselözellikler
ŞUHEDA RENGİN ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Rusça
2024
Mütercim-TercümanlıkKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SALTANAT MAMBAYEVA
- A Minimalistic approach to Russian-English-Turkish multilingualism
Minimalist yaklaşımla Rusça-İngilizce-Türkçe çokdillilik
OYA ÖZAĞAÇ
Yüksek Lisans
İngilizce
2002
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolOrta Doğu Teknik ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. WOLF KÖNİG
YRD. DOÇ. DR. BİLGE SAY
- Сопоставительный анализ соматических фразеологизмов русского и турецкого языков
Rusça ve Türkçedeki somatik deyimlerin karşılaştırmalı analizi
KANIKEY MAHAMATCAN KIZI
Yüksek Lisans
Kırgızca
2020
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
DR. SIDIKOVA ÇOLPON