Avrupa'daki depozito yönetim sistemi uygulamalarının incelenmesi ve zorunlu depozito yönetim sisteminin Türkiye'de uygulanmasına yönelik öneriler

Examination of deposit management system applications in Europe and suggestions for the implementation of mandatory deposit management system in Türkiye

PDF İndir

Tez No: 888547
Yazar: AYBİKE MISIR
Danışmanlar: PROF. DR. OSMAN ATİLLA ARIKAN
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Çevre Mühendisliği, Environmental Engineering
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2024
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Çevre Mühendisliği Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Çevre Bilimleri, Mühendisliği ve Yönetimi Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 99

Özet

Kaynakların giderek azalması, atık miktarının ivmeli bir şekilde artışı, üretim maliyetlerinin artması sebebiyle her geçen gün daha sürdürülebilir üretim ve tüketim modelleri oluşturulmaya başlanmaktadır. Bu model arayışı, yalnızca kaynağa erişim zorluğu veya yüksek maliyetler sebebiyle olmamakta, aynı zamanda iklim değişikliğine karşı mücadele edilmesi, çevrenin ve doğal kaynakların korunması için de bir gereklilik arz etmektedir. Bu noktada özellikle kullanılmış ambalajların ikincil hammadde olarak değerlendirilmeyip diğer atıklarla karıştırıldığı zaman atık niteliği kazandığını vurgulamak gerekmektedir. Bu durumda döngüsel ekonomi prensiplerini benimseyen atık yönetimi ön plana çıkmakta olup, bu yönetim modeli ürünün üretiminden tüketimine ve nihayetinde atık oluşumuna kadar olan sürecinin mümkün olduğunca kapalı bir döngü olarak kalmasını amaçlamaktadır. Bu sayede atığın aynı ürünün üretimine hammadde olarak geri dönmesi hedeflenmektedir. Bu yaklaşım, kullanılmış ambalajların kaynağında temiz bir şekilde ayrıştırılıp toplanmasıyla mümkündür. Kullanılmış ambalajlar, diğer atıklarla karışmadan temiz bir şekilde toplandığında ekonomik değerini korur ve üretim sürecine tekrar kazandırılarak kaynak olarak kullanılabilir. Döngüsel ekonomi modeli, gün geçtikçe daha fazla öne çıkarken, mevcut koşullar, tüketim alışkanları ve bir dizi diğer nedenlerden dolayı döngüsel bir modele geçiş zor olabilmektedir. Hammadde çıkarımındaki artışın döngüsellik düzeyini azalttığı vurgulanmakta olup, küresel ekonominin döngüsellik oranının 2018'de %9,1'den 2020'de %8,6'ya gerilediği ve 2023'te daha da azalarak %7,2 seviyelerine düştüğü gözlemlenmektedir. Yine de ülkelerin döngüselliğe geçiş konusunda her geçen gün daha fazla aksiyon aldıkları yadsınamaz bir gerçektir. Ülkemizde 2021 yılında yayınlanan Yeşil Mutabakat Eylem Planı, ülkemize özgü Döngüsel Ekonomi Eylem Planı'nın hazırlanacağına dair bir hedef belirtmektedir. Ayrıca, plan içerisinde iklim değişikliği, karbon düzenlemesi, sürdürülebilir tarım, akıllı ulaşım ve yeşil finansman gibi konulara da vurgu yapılmıştır. Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında 2022 yılında yayınlanan Yeşil Mutabakat Çalışma Grubu Yıllık Faaliyet Raporu'nda, iklim değişikliği ile mücadele çerçevesinde İklim Kanunu taslağı hazırlandığı ve bu taslak ile iklim değişikliği ile mücadele için gerekli planlama ve uygulama araçlarının yasal dayanağının oluşturulduğu vurgulanmıştır. Bu rapor, ülkedeki yeşil ve sürdürülebilir girişimlere dair detaylı bilgiler içermektedir. 2021 yılı Ekim ayında Paris Anlaşması'nın onaylanmasıyla, ülkemizde iklim değişikliği ile mücadele stratejilerine kararlılıkla yaklaşıldığı ve gerekli aksiyonların hızlı bir şekilde alınacağı ifade edilmiştir. Paris Anlaşması, iklim değişikliği ile mücadele konusunda önemli bir dönemeçtir ve iklim değişikliğine dirençli kalkınma doğrultusunda finans akışlarının oluşturulmasına yönelik hedefler içermektedir. Ülkemizde döngüsel ekonomiye geçiş konusunda ulusal ölçekte atılan en önemli adımlardan biri Zorunlu Depozito Yönetim Sistemine geçişe karar verilmesidir. Bu doğrultuda gerekli mevzuat altyapısı oluşturulmuş olup, sistemin denetlenebilir, iyileştirilebilir ve sürdürülebilir bir şekilde uygulanması için Türkiye Çevre Ajansı kurulmuştur. Türkiye Çevre Ajansı'nın Depozito Yönetim Sistemine ilişkin sorumlulukları haricinde çevrenin iyileştirilmesi, kamuoyunda çevreye dair duyarlılık oluşturulması, geri kazanılabilir ürünlerin ülke ekonomisine kazandırılması, sıfır atık yönetim sisteminin uygulanmasına katkı sağlanması gibi alanlarda da sorumlulukları bulunmaktadır. Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi kapsamında, ambalaj atıkları içinde çevre kirliliğini yaratan en görünür atıklardan biri olan içecek ambalajları kapalı döngü bir sistemde yönetilmiş olacaktır. Sahiller, denizler, park ve bahçeler başta olmak üzere bu atıklara baktığımız her yerde rastlamak mümkündür. Üstelik hızlı tüketim ürünleri grubunda yer alan içecekler, günlük yaşamın her yerinde sıklıkla tüketilmekte olduğundan bu ürünlerin atık haline gelen ambalajlarının da etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesinin zorunluluk olduğu düşünülmektedir. Sıfır Atık Yönetimi anlayışıyla önemi daha da vurgulanan kaynağında ayrı toplama uygulamalarıyla, ambalajların kaynak olarak değerlendirilmesi sağlanmakta olup, içecek ambalajları özelinde gerek temiz toplanma gerekse yüksek geri dönüşüm hedeflerine ulaşma noktasında depozito yönetim sistemi ön plana çıkmaktadır. Günümüzde Avrupa'da 14 ülkede depozito yönetim sistemi bulunmaktadır. Depozito yönetim sistemi farklı ülkelerde üç yönetişim modeli üzerinden kurgulanmıştır: Kamu tarafından yürütülen sistem, piyasaya sürenlerin ağırlıkta olduğu, ilgili diğer sektör paydaşlarının da dahil olduğu kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından yürütülen sistem (Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Modeli) ve kamu ile özel sektörün bir araya gelmesiyle yürütülen sistem. Depozito yönetim sisteminin sürdürülebilir şekilde yönetilmesi için yönetişim modelinin doğru oluşturulması gerekmektedir. Bu noktada yukarıda bahsedilen üç model arasından birbirinin alternatifi olarak değerlendirilebilecek iki model öne çıkmaktadır. Bunlar kar amacı gütmeyen kuruluş modeli ve kamu-özel işbirliği ile kurulan yapı üzerinden kurgulanan modeldir. En iyi kurgulanmış sistemin bile veri takibi olmadan yönetilebilir olması mümkün değildir. Sistem dahilindeki tüm paydaşların, süreçlerin ve verilerin merkezi bir sistem üzerinden izlenebilmesi ve yönetilmesi kritik olup Türkiye Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi bu konuda da ön plana çıkmaktadır. Ülkemizde tüm sistem merkezi bir veri tabanı üzerinden yürütülmek üzere kurugulanmıştır. Bunun yanı sıra sistemi aldatmaya yönelik girişimlerin önlenmesi için tercih edilen güvenlik yöntemlerinden olan ve kapsam dahilindeki ambalajları etiketleme ve işaretlemede kullanılan özel mürekkep, ülkemiz uygulamasında tercih edilmiştir. Avrupa genelinde sistemi uygulayan ülkelerde toplama oranı ortalama olarak yaklaşık %90 seviyelerine kadar ulaşmış olup en az toplama oranı ise %70 seviyelerindedir. Sistemin ana prensibi tüketicilerden ürün fiyatına ek olarak belirli bir depozito bedeli alınması ve oluşturulan iade noktalarına getirilen depozitolu boş ambalaj başına söz konusu depozito bedelinin tüketiciye iade edilmesidir. Sistem kapsamındaki ürün ve ambalaj grupları, depozitolu ambalajların işaretlenmesi, sistemin uygulama esaslarına ilişkin düzenlemeler ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Döngüsel ekonomi, sürdürülebilir atık yönetimi, iklim değişikliği konularında dünyadaki gelişmelerin yakından takip edildiği ülkemizde, zorunlu depozito yönetim sistemine geçişe dair yasal düzenlemeye 2018 yılında 2872 sayılı Çevre Kanunu'nda yer verilmiştir. Sistemin sürdürülebilir bir şekilde hayata geçirilmesi için 2020 yılında kurulan ve Sistem Yöneticisi olarak görevlendirilen Türkiye Çevre Ajansı Türkiye'de Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi'nin kurulmasına dair çalışmalara hızla başlamıştır. Zorunlu Depozito Yönetim Sistemine geçiş çalışmaları 2022 Ocak ayı itibariyle başlatılmış olup sistemin altyapısının kurulmasına ilişkin süreçler devam etmektedir. Sistemin tüm ülkede zorunlu hale getirilmesinden önce sahada uygulama örneklerinin görülmesi, vatandaşın sisteme dair bilgilendirilmesi ve farkındalığının artırılması için hayata geçirilmesi planlanmış pilot ölçekte uygulamalar, halihazırda Ankara'nın Kızılcahamam İlçesi'nde ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın ana hizmet binasında yapılmaktadır. Bu uygulamaların giderek yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi'ne ilişkin düzenlemelere Türkiye Çevre Ajansı tarafından yayımlanan Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar'da yer verilmiştir. Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi, iki ana operasyon üzerinden yönetilecek şekilde tasarlanmıştır. İlk aşama, Depozito Bilgi Yönetim Sistemi'nin kurulumu ve işletilmesini içermekte olup, bu aşamada kapsamdaki ambalajların özel mürekkep operasyonlarıyla etiketlenmesi ve işaretlenmesi gerçekleştirilmektedir. İkinci aşama ise depozitolu boş ambalajlar için iade noktalarının oluşturulmasını, tüketiciden iade alınan ambalajların işlemlerini ve bu ambalajların doğrulanarak geri kazanım tesislerine taşınmasını içermektedir. Birinci faza dair çalışmaların büyük ölçüde tamamlanmış olup depozito logolu ürünler piyasada yer almaya başlamıştır. İkinci faz kapsamında olan ve tüketicilerden depozitolu boş ambalajların alınacağı iade noktalarının oluşturulması ve işletilmesini kapsayan çalışmaların da devam ettiği bilinmektedir. Ülkemizde, zorunlu depozito yönetim sistemi sayesinde elde edilmesi öngörülen çevresel ve ekonomik faydalara dair hesaplamalar yapılmıştır. Ekonomik fayda; Yerel yönetimlerin atık bertaraf maliyetindeki azalma kaynaklı fayda; Materyalin ekonomik değerinin artması kaynaklı fayda; Denizlerdeki plastik kirliliğinin azalması kaynaklı fayda; Birincil hammadde yerine geri dönüştürülmüş malzeme kullanılması ile kaynak tasarrufu; Ürünlerin üretiminde geri dönüştürülmüş malzeme kullanılması ile enerji tasarrufu olmak üzere beş başlık halinde incelenmiştir. Hesaplamalar neticesinde Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi çerçevesinde %90 toplama hedefine ulaşıldığında, yıllık ortalama 183,4 milyon EUR ekonomik faydanın elde edileceği ve ambalajların geri dönüşümü sayesinde yıllık olarak 351.000 ton CO2 eşdeğerinde emisyon azaltımı sağlanacağı sonucuna ulaşılmıştır. Bu hesaplamada yer alan parasal değerlere ek olarak, çevre temizliği, atık ithalatında azalma gibi bu çalışmada hesaplanmayan diğer faydalar da düşünüldüğünde, sistemin ülkemize çevresel ve ekonomik anlamda büyük katkı sağlayacağı açıkça görülmektedir.

Özet (Çeviri)

Due to the gradual decrease in resources, the accelerated increase in the amount of waste and the increase in production costs, more sustainable production and consumption models are being created day by day. The search for this model is not only due to the difficulty of access to resources or high costs, but also a necessity for combating climate change and protecting the environment and natural resources. At this point, it should be emphasised that used packaging is not used as a secondary raw material but becomes waste when it is mixed with other wastes. In this case, waste management that adopts the principles of circular economy comes to the fore, and this management model aims to keep the process from the production of the product to its consumption and ultimately to the formation of waste as a closed cycle as much as possible. In this way, it is aimed to return the waste as raw material for the production of the same product. This approach is possible through the clean separation and collection of used packaging at source. When used packaging is collected cleanly without mixing with other wastes, it retains its economic value and can be used as a resource by recycling it into the production process. While the circular economy model is becoming more and more prominent, the transition to a circular model can be difficult due to current conditions, consumption habits and a number of other reasons. It is emphasized that the increase in raw material extraction reduces the level of circularity, with the global economy's circularity rate declining from 9.1% in 2018 to 8.6% in 2020 and further declining to 7.2% in 2023. Nevertheless, it is an undeniable fact that countries are taking more and more action every day in the transition to circularity. The Green Deal Action Plan published in 2021 in our country states a target that a Circular Economy Action Plan specific to our country will be prepared. In addition, the plan also emphasises issues such as climate change, carbon regulation, sustainable agriculture, smart transport and green financing. In the Annual Activity Report of the Green Deal Working Group published in 2022 within the scope of the Green Deal Action Plan, it was emphasised that a draft Climate Law was prepared within the framework of combating climate change and with this draft, the legal basis for the necessary planning and implementation tools for combating climate change was established. This report contains detailed information on green and sustainable initiatives in the country. In October 2021, with the ratification of the Paris Agreement, it was stated that the strategies to combat climate change in our country are approached with determination and the necessary actions will be taken quickly. The Paris Agreement is an important milestone in the fight against climate change and includes targets for the creation of finance flows in line with climate-resilient development. One of the most important steps taken on a national scale in Turkey in terms of transition to circular economy is the decision to transition to the Mandatory Deposit Management System. In this direction, the necessary legislative infrastructure has been prepared and the Turkish Environment Agency has been established to implement the system in an auditable, improvable and sustainable manner. Beyond its responsibilities related to the Deposit Management System, the Turkish Environment Agency also has responsibilities in areas such as improving the environment, raising public awareness about environmental issues, integrating recyclable products into the national economy as secondary raw materials, and contributing to the implementation of the zero waste management system. Within the scope of the Mandatory Deposit Management System, beverage packaging, which is one of the most visible wastes that cause environmental pollution among packaging wastes, will be managed in a closed-loop system. It is possible to come across these wastes everywhere we look, especially on beaches, seas, parks and gardens. Moreover, since beverages, which are in the fast-moving consumer goods group, are frequently consumed everywhere in daily life, it is thought that it is imperative to manage the packaging of these products that become waste effectively and efficiently. Separate collection at source practices, the importance of which is further emphasised with the Zero Waste Management approach, ensure that packaging is utilised as a resource, and the deposit management system comes to the fore in terms of achieving both clean collection and high recycling targets for beverage packaging. Today, there are deposit management systems in 14 countries in Europe. The deposit management system is organised through three governance models in different countries: A system run by the public sector, a system run by non-profit organisations (Extended Producer Responsibility Model) with a predominance of marketers and other relevant sector stakeholders, and a system run by a combination of the public and private sectors. In order to manage the deposit management system in a sustainable manner, the governance model should be established correctly. At this point, among the three models mentioned above, two models that can be considered as alternatives to each other stand out. These are the non-profit organisation model and the model built on the structure established through public-private cooperation. It is not possible for even the best designed system to be manageable without data tracking. It is critical that all stakeholders, processes and data within the system can be monitored and managed through a centralised system, and the Türkiye Mandatory Deposit Management System stands out in this regard. In our country, the entire system is set up to be carried out through a central database. In addition, in order to prevent attempts to cheat the system, special ink, which is one of the preferred security methods and used for labelling and marking the packages within the scope, has been preferred in our country's implementation. In countries implementing the system across Europe, the collection rate has reached approximately 90% on average and the minimum collection rate is around 70%. The main principle of the system is to charge consumers a certain deposit fee in addition to the product price and to return the deposit fee to the consumer per empty packaging with deposit brought to the return points. The product and packaging groups within the scope of the system, the labelling of deposit packages and the regulations regarding the implementation principles of the system vary from country to country. In our country, where the developments in the circular economy, sustainable waste management and climate change are closely followed, the legal regulation on the transition to a mandatory deposit management system was included in the Environmental Law No. 2872 in 2018. In order to implement the system in a sustainable manner, the Turkish Environment Agency, which was established in 2020 and assigned as the System Administrator, has rapidly started to work on the establishment of the Mandatory Deposit Management System in Turkey. The transition to the Mandatory Deposit Management System was initiated as of January 2022 and the processes regarding the establishment of the infrastructure of the system are ongoing. Before the system is made mandatory in the whole country, pilot scale applications planned to be implemented in order to see examples of implementation in the field, to inform and raise awareness of the citizens about the system are currently being carried out in Kızılcahamam District of Ankara and in the main service building of the Ministry of Environment, Urbanisation and Climate Change. It is aimed to expand these practices gradually. The regulations regarding the Mandatory Deposit Management System are set out in the Procedures and Principles for the Implementation of the Mandatory Deposit Management System published by the Turkish Environment Agency. The Mandatory Deposit Management System is designed to be managed through two main operations. The first phase involves the installation and operation of the Deposit Information Management System, which involves the labelling and marking of the packages within the scope of the system using special ink operations. The second phase involves the establishment of return points for empty packages with deposit, the processing of packages received back from consumers, and the verification and transport of these packages to recovery facilities. The work on the first phase has been completed to a great extent and products with the deposit logo have started to be placed on the market. It is known that the second phase, which covers the establishment and operation of return points where empty packaging with deposit will be taken from consumers, is also ongoing. In our country, calculations have been made on the environmental and economic benefits that are expected to be obtained through the Mandatory Deposit Management System. The economic benefits are analysed under five headings as follows: Benefit arising from the reduction in waste disposal costs of local administrations; Benefit arising from the increase in the economic value of the material; Benefit arising from the reduction of plastic pollution in the seas; Resource saving by using recycled materials instead of primary raw materials; Energy saving by using recycled materials in the production of products. As a result of the calculations, it was concluded that when the 90% collection target is achieved within the framework of the Mandatory Deposit Management System, an annual average of EUR 183.4 million economic benefit will be achieved and an annual emission reduction of 351,000 tonnes of CO2 equivalent will be achieved through the recycling of packaging. In addition to the monetary values included in this calculation, when other benefits that are not calculated in this study such as environmental cleaning, reduction in waste imports are considered, it is clearly seen that the system will make a great environmental and economic contribution to our country.

Benzer Tezler

Tez No
772085
Avrupa'daki ortaokul özel eğitim öğretmenlerinin incelenmesi
Research of secondary school special education teachers in Europe
SELMA MOUSTAFA
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve Öğretim Trakya Üniversitesi
Engelli Çalışmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÖKHAN ILGAZ
Tez No
773081
Avrupa'daki çocuk müzelerinin dezavantajlı ziyaretçilere yönelik eğitim etkinlikleri: 'Almanya ve Türkiye örneklerinin karşılaştırılması'
Children's museums' educational activities for disadvantaged visitors in Europe: Comparison of Germany and Turkey examples
AYŞE NİHAN ZENGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Eğitim ve Öğretim İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa
Sınıf Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AYŞE TAŞKENT
Tez No
775527
Avrupa'daki siyasi partilerin çevre politikalarının karşılaştırmalı analizi: Almanya, İngiltere ve Fransa örnekleri
Comparative analysis of environmental policies of political parties in Europe: The cases of Germany, France and Britain
BURAK BAĞCI
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Uluslararası İlişkiler Hitit Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler ve Güvenlik Çalışmaları Anabilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA ONUR TETİK
Tez No
354707
The United States bases in Europe and their contributions to us hegemony: From cold war to 2008
Avrupa'daki ABD üsleri ve üslerin ABD hegemonyasına katkıları: Soğuk savaştan 2008'e
GÜLTEN ÜSTÜNTAĞ
Yüksek Lisans
İngilizce
2013
Uluslararası İlişkiler Hacettepe Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DR. AYŞE ÖMÜR ATMACA
Tez No
357761
Contemporary far right in Europe and transnational cooperation: Case of UK Independence Party
Avrupa'daki modern aşırı sağ ve uluslararası işbirliği: Birleşik Krallık Bağımsızlık Partisi vakası
YUSUF GEZER
Yüksek Lisans
İngilizce
2013
Uluslararası İlişkiler İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler Bölümü
PROF. DR. NORMAN STONE

Geri Dön