Türkiye'de çevirmenler ve çeviri alanında güç ve statü mücadelesi
Translators and interpreters and the struggle for power and status in the field of translation and interpreting in Turkey ranslators and interpreters in Turkey: Power and status struggle
- Tez No: 945370
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ABDULKERİM SÖNMEZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mütercim-Tercümanlık, Sosyoloji, Translation and Interpretation, Sociology
- Anahtar Kelimeler: Çevirmen sosyolojisi, Türkiye'de çeviri pratiği, Konumsallık, sermaye ve kesişimsellik, Güç ve statü mücadelesi, Sociology of translators and interpreters, translation and interpreting practice in Turkey, Positionality, capital, and intersectionality, Power and status struggles
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sosyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Sosyoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 527
Özet
Bu araştırma, Türkiye'deki çoklu çeviri pratiklerinin yarattığı farklı çevirmenlik biçimleri ve grupları ile bu biçim ve gruplar arasında gözlemlenen güç, tanınma ve statü mücadelelerinin toplumsal mahiyeti hakkındadır. Realist sosyal bilim anlayışından hareket eden çalışma, çevirmen özne ile çeviri pratikleri arasındaki ilişkiyi, öznenin toplumla kurduğu ilişkinin bir ifadesi olarak kavramsallaştırmakta; bu ilişkiyi hem Bourdieucü anlamda sermaye bileşkeleri hem de kesişimsellik yaklaşımı üzerinden analiz etmektedir. Böylece, çeviri alanındaki öznelerin farklı konumları, bu konumların toplumsal yapılarla nasıl kesiştiği ve bu konumların farklı bağlamlarda nasıl işe koşulduğu ortaya konmaktadır. Çalışmanın ampirik verileri, nitel bir araştırma tasarımı çerçevesinde, 26 Şubat-20 Haziran 2022 arasında, 37 kadın, 33 erkek ve 1 non-binary olmak üzere 71 kişiyle çevrimiçi derinlemesine mülakat, 2 kişinin de kendilerine iletilmiş olan mülakat cetveline yazılı olarak vermiş oldukları cevaplar yoluyla derlenmiştir. Doğası gereği Türkiye'de çeviri alanında faaliyet gösteren bütün bireyleri temsil etme amacı taşımayan bu verilerde nitelikleri itibariyle birbirlerinden farklı dört çevirmen kategorisi belirlenmiştir. Bunlar: (i) akademisyen çevirmenler, (ii) kitap çevirmenleri, (iii) konferans çevirmenleri ve (iv) yazılı metin çevirmenleri. Araştırma bulguları; akademisyen çevirmenlerin kurumsal bağları ve akademik sermayeleri sayesinde çeviri alanında genellikle prestijli bir konumda yer aldıklarını, ancak bu konumun kırılgan, geçişken ve dönüşken olduğunu ortaya koymaktadır. Kitap çevirmenleri, tarihsel olarak saygın ancak hiyerarşik yapıya sahip bir pratik içinde çalışmakta ve bu pratik, içerme ve dışlama dinamikleriyle şekillenmektedir. Konferans çevirmenleri, teknik yeterliliklerin yanı sıra sosyal normlar, aksan ve siyasi duruş gibi faktörlerle şekillenen dar ve seçkinci bir pratik doğrultusunda alanda konumlanmaktadır. Yazılı metin çevirmenleri ise heterojen, dağınık ve çoğunlukla bireysel sorumluluk ile gayriresmî ilişkilere dayalı, esnek ve geçici toplumsal ilişkilere dayalı olarak alanda bir konum edinmeye çalışmaktadırlar. Tüm bu pratikler, sabit ve istikrarlı mesleki veya sınıfsal kimlikler üretmekten ziyade, alanın normatif yapılarıyla ve daha geniş toplumsal, siyasal ve ekonomik bağlamlarla kurulan çok katmanlı ilişkiler doğrultusunda şekillenen dinamik, esnek ve geçici toplumsal konumlanmalar ve kimlikler üretmektedir. Bu farklılıkların ve hiyerarşik yapının arkasında çeviri alanında faaliyet gösteren bireylerin farklı emek biçimleri ve farklı nedenler, gayeler ve motivasyonlarla farklı çeviri alan(lar)ına giriş ve çıkış yapmaları, farklı çalışma koşulları altında çeviri hizmeti ve(ya) ürünleri üretmeleri ve bu durumun onları istikralı bir mesleki zümre veya sınıf olarak tanımlanabilecek vasıflardan uzaklaştırması yatmaktadır. Bu nedenle alanda farklı çıkar, anlam ve statü dinamikleriyle kimi zaman bireysel kimi zaman kolektif hareket eden aktörler varlık göstermekte; aralarındaki dayanışma ve gerilimler, alanın hem yapısal hem de sembolik boyutlarını biçimlendirerek, çeviri alanını çok katmanlı, zengin ve dinamik bir toplumsal pratikler alanı haline getirmektedir.
Özet (Çeviri)
This research investigates the social nature of various forms and groups of translation and interpreting practices in Turkey, focusing on the power, recognition, and status struggles observed among them. Grounded in a realist social science approach, the study conceptualizes the relationship between the translator/interpreter subject and their practices as an expression of their relation to society. This relationship is analyzed through Bourdieu's concept of capital structure alongside intersectionality. Empirical data were collected through qualitative research conducted between February 26 and June 20, 2022, involving in-depth online interviews with 71 participants (37 women, 33 men, and 1 non-binary), along with written responses from 2 additional participants. Given the nature of the study, the data are not intended to represent all individuals engaged in translation and interpreting practices in Turkey. Within this dataset, four distinct categories of translators and interpreters were identified: (i) academic translators/interpreters, (ii) book translators, (iii) conference interpreters, and (iv) written translation practitioners. Findings show that academic translators and interpreters typically hold prestigious yet fragile and fluid positions within the field. Book translators work within a historically respected but hierarchical practice shaped by dynamics of inclusion and exclusion. Conference interpreters are situated in a selective and narrow practice shaped by technical skills, social norms, accent, and political stance. Written translation practitioners work in a heterogeneous, fragmented environment, largely relying on individual responsibility and informal networks, forming flexible and temporary social positions. All these practices produce dynamic, flexible, and transient social positions and identities that are shaped not by fixed or stable professional or class identities, but through multilayered interactions with the field's normative structures and broader social, political, and economic contexts. These differences and hierarchies stem from a range of interrelated social dynamics, including diverse forms of labor, varying motivations and goals for engaging in translation and interpreting practices, structural differences in employment and working conditions, and entry to and exit from the field, as well as movement across its subfields. These factors collectively hinder the formation of a stable professional class or occupational community. Within this fragmented and fluid landscape, translators and interpreters navigate multiple and sometimes conflicting dynamics of interest, meaning, and recognition -both individually and collectively- thereby shaping the structural and symbolic dimensions of the field and producing a rich, multilayered domain of social practice.
Benzer Tezler
- Turkish translations of self-help 'success' books: A collage/bricolage of moral narratives and new life ethics
Başarı konulu kişisel gelişim kitaplarının Türkçe çevirileri: Ahlaki anlatıların ve yeni bir yaşam etiğinin kolajı/brikolajı
FAZİLET AKDOĞAN ÖZDEMİR
Doktora
İngilizce
2017
Mütercim-TercümanlıkBoğaziçi ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞEHNAZ TAHİR GÜRÇAĞLAR
- 'Robin Hood' örneği üzerinden çeviri çocuk edebiyatında çevirmen ve yayınevi yaklaşımları
Approaches of translators and publishing houses to the translation of children's literature: A case study of Robin Hood
FATİH İKİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NEJDET NEYDİM
- Modernleşme çağında Çin'de çeviri edimi: Kurgusal metinler ve dil politikaları (1895-1927)
Translation in China during the modernization age: Fiction and language policies (1895-1927)
AYLİN YILMAZ ŞAŞMAZ
Doktora
Türkçe
2022
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiMütercim Tercümanlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GİRAY FİDAN
- Çeviride meslekleşme: Çevirmenler ve çeviri işletme(ci)leri açısından çevirmen ulusal meslek standardı ve mesleki yeterlilikler
Professionalization in translation: Translator/interpreter national occupational standard and vocational qualifications from the position of translators and translation companies
FATİH İKİZ
Doktora
Türkçe
2023
Mütercim-Tercümanlıkİstanbul ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MİNE YAZICI
- Commercial translation and professional translation practitioners: A critical analysis
Bilişsel kapitalizm çağında ticari çeviri ve profesyonel çevirmenler: Eleştirel bir analiz
GÖKHAN FIRAT
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Mütercim-TercümanlıkBoğaziçi ÜniversitesiÇeviribilim Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. İSMAİL KAPLAN