Avrupa Birliği adaylığı sürecinde Türkiye'de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri
Socioeconomic development levels of the province in Turkey in the process of candidacy for European Union
- Tez No: 127196
- Danışmanlar: PROF. DR. HALE ÇIRACI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 179
Özet
AVRUPA BIRLIGI ADAYLIĞI SÜRECİNDE TÜRKİYE'DE İLLLERİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİ ÖZET Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından sosyal ve ekonomik göstergeler kullanılarak yapılan insani kalkınma indeksi çalışmalarında Türkiye ekonomik olarak daha geri ülkelerin altında çıkmıştır. Türkiye'de ekonomik ve sosyal göstergeler kullanılarak gelişmişliğin il gruplarına göre irdelenmesi, çalışmanın çıkış noktası oluşturmuştur. Çalışmanın amacını; Türkiye'deki illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini belirleyen faktörlerin çıkarılması, sosyal ve ekonomik göstergeler arası ilişkinin il kümelerine göre nasıl değiştiğinin analizi ve Avrupa Birliği'ne üye olma sürecinde üye ve aday ülkeler içindeki yerinin belirlenmesi oluşturmuştur. Çalışmada ileri sürülen hipotez;“ekonomik değişkenler ile sosyal değişkenler arasındaki bağıntı gelişmiş il gruplarından az gelişmiş il gruplarına doğru azalır”şeklinde kurulmuştur. Hipotezin test edilmesi için ilk aşamada genel faktör çıkarılarak, gelişmiş il grupları ve kentsel gelişmedeki en önemli değişkenler belirlenmiştir. Daha sonra genel faktör analizinde kullanılan değişkenlerle kümeleme analizi yapılarak her iki analizin il sonuçlan karşılaştırılmıştır. Daha sonra genel faktör analizi sonuçlarından çıkarılan gelişme indeksi ile il grupları oluşturulmuştur. İl grupları arasında kanonik korelasyon analizi ile sosyal ve ekonomik göstergeler arasındaki ilişki analiz dilmiştir. Son olarak; Türkiye'nin Avrupa Birliği üye ve aday ülkeler içindeki yerinin belirlenmesi için faktör analizi uygulanmıştır. Türkiye'de illerin sosyo-ekonomik gelişme düzeyi, bölgelere göre farklılık göstermiştir. Marmara'nın tamamı, Ege kıyılan, Akdeniz kıyılan ve Konya, Ankara, İstanbul bağlantısı sağlanacak şekilde iç Ege'yi çevreleyen iller gelişmişlik açısından homojen bölge oluşturmuştur. En gelişmiş il kümesinde turizm sektörü nedeniyle Antalya ve Muğla'nın sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi Adana ve Kocaeli gibi sanayi ilerinin üzerinde çıkmıştır. İkinci dereceden gelişmiş iller Karadeniz kıyılan, büyük şehirler dışındaki İç Anadolu illeri ve iç Ege'den oluşmuştur. Geri kalmış iller ise Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde yoğunlaşmıştır. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri ile en fazla bağıntılı olan değişkenler SSK'lı işgücü ve iletişim altyapısı olmuştur. Kentlerin sosyo ekonomik gelişmişlik düzey ile bağıntısı, sanayinin ülkeye dengeli dağılmaması nedeniyle; kişi başı konut elektrik tüketimi, bin kişiye düşen otomobil sayısı, liseli kız öğrencilerin okullaşma oram, 10 bin kişiye düşen diş doktoru ve uzman doktor sayısı gibi refah seviyesi değişkenlerinin altında kalmıştır. xııSosyo-ekonomik gelişmişlik ile, kentsel nüfus artışından daha çok kırsal nüfus artışı bağıntılı çıkmıştır. Kentsel nüfus artışında siyasal nedenler ekonomik nedenlerin önüne geçmiştir. En gelişmiş ilk 10 dışındaki illerde bitkisel ve hayvansal üretimin payı sanayi üretiminin üzerinde çıkmıştır. Doğumda yaşam beklentisi ile gelişmişlik açısından güçlü bir ilişki çıkmamıştır. Türkiye'deki illerin sosyo-ekonomik yapılarındaki farklılaşmaları analiz etmek için yapılan grup faktör analizinde 80 il, 30 değişken bazında, 3 faktör altında açıklanabilmiştir. Faktörler yüklemi fazla olan değişkenlere göre birincisi“Teknik ve Sosyal Altyapı Faktörü”ikincisi; 'İmalat Sanayi Üretimi ve Özel Sektör Girişim Faktörü' üçüncüsü ise 'Tarımsal Üretim, Turizm ve iş Hizmetleri Faktörü“ olarak adlandırılmıştır. Türkiye geneli için ekonomik değişkenler ile sosyal değişkenler arasındaki ilişkiyi analiz etmek için kanonik korelasyon analizi yapılmıştır. Gelişmiş azgelişmiş ve geri kalmış il kümeleri ve ülke genelinde ekonomik değişkenlerden kişi başı telefon sayısı kanonik korelasyona en fazla katkı yapmıştır. Sosyal değişkenlerden de kişi başı konut elektrik tüketimi kanonik korelasyona en fazla katkı yapmıştır. Haberleşme altyapısının kentlerin gelişme performansları ve diğer kentlerle entegrasyon süreciyle bağıntılı olduğu faktör ve kümeleme analizlerinden sonra kanonik korelasyon analizi ile de kanıtlanmıştır. Birinci ve üçüncü il kümesinde sosyal değişkenlerin varyansı, ekonomik değişkenler tarafından ikinci il kümesine göre daha fazla açıklanmıştır. Aynı şekilde birinci ve üçüncü il kümesinde ekonomik değişkenlerin varyansı sosyal değişkenler tarafından ikinci il kümesine göre daha çok açıklanmıştır. Bu yüzden Türkiye'de, ”Türkiye'de,“ekonomik değişkenler ile sosyal değişkenler arasındaki bağıntı gelişmiş il gruplarından az gelişmiş il gruplarına doğru azalır”şeklinde kurulan hipotez reddedilmiştir. Üçüncü grup il kümesinin ikinciye göre ekonomik değişkenler ile sosyal değişkenler arasındaki ilişkinin daha güçlü olmasında, kişi basma kamu yatırımlarının fazla olmasının etkisi vardır. Çünkü üçüncü grup illerin büyük kısmım olağanüstü hal bölgesinde yer almıştır. Üçüncü il kümesinde GAP projesi nedeniyle de kamu yatırımları fazladır. Aynı zamanda kayıt altına alınamayan sınır ticareti de az gelişmiş üçüncü il kümesi içinde ekonomik canlılığa neden olabilir. Birinci il kümesinde ise özel girişimcilik daha fazla olduğu için, ekonomik değişkenler ile sosyal değişkenler arasındaki ilişki, ikinci gruba göre daha güçlü çıkmıştır. Türkiye'nin AB üye ve aday ülkeler içindeki sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda Türkiye aday ülkelerin sonunda yer alırken, gelişmenin dinamiğini belirleme de bilişim sektörü ve araştırma geliştirmenin rolü büyük olmuştur. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine bakıldığında son yıllarda bilişim alanında öne çıkan ülkelerden İsveç ve Finlandiya ilk sıralarda yer almıştır. Aday ülkelerden sadece Slovenya Yunanistan ve Portekiz'in önünde yer almıştır. xıııAB üye ve aday ülkeleri için, grup faktörlerini açığa çıkarmak amacıyla yapılan faktör analizinde refah standardım gösteren değişkenler birinci faktör altında toplanırken, yenilik(İnnovation) değişkenleri ikinci faktör altında toplanmıştır. Yaşam standardım gösteren birinci grup faktörlerin skorlarına bakıldığında ilk sırayı Almanya, Fransa, Belçika, Avusturya, Hollanda ve İsveç almaktadır. Yaşam standardı skoru en az olan aday ülkeler ise Bulgaristan Türkiye ve Romanya olmuştur. Yenilik ve bilişim değişkenlerinin toplandığı ikinci grup faktörü skorlarına bakıldığında ilk sırayı Finlandiya, İsveç, Danimarka ve Hollanda almıştır. Romanya Letonya ve Türkiye son sıralarda yer almıştır. Türkiye AB üye ve aday ülkeleri içinde sosyo-ekonomik gelişmişlik düzey açısından oldukça geri düzeydedir. AB adaylığı sürecindeki en önemli avantajı ise genç nüfusudur. Ancak AB üye ve aday ülkeleri için yapılan gelişme indeksi analizleri sonucunda da ortaya çıktığı gibi eğitimli iş gücü her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Türkiye'nin AB 'ye üye olma süreci ekonomik yönden büyümesinin yanında başta yaşam standardı ve yenilik göstergelerinde atılım yapması gerekmektedir. Bölgeler arası gelişmişlik düzeyini azaltarak, nitelikli iş gücünü arttırmak Türkiye'nin AB üyelik sürecinde en önemli politikası olmalıdır. XIV
Özet (Çeviri)
SOCIOECONOMIC DEVELOPMENT LEVELS OF THE CITIES IN TURKEY IN THE PROCESS OF CANDIDACY FOR EUROPEAN UNION SUMMARY The results of the Human Development Index (HDI) studies conducted by the United Nations Development Program (UNDP), using the social and economical indications showed that Turkey is behind even those countries which are more underdeveloped in respect of economy. Researches on the well-development in Turkey according to the city groups using the economical and social indications were the starting point of the study. The purpose of the study was to establish the factors which determine the level of socioeconomic development of the cities in Turkey, the analysis on how the relation between the social and economical indications varies according to the city groups and the determination of its place within the member and nominee countries in the process of becoming member of European Union (EU). The hypothesis set forth in the study has been made as that“the correlation between the economical variables and social variables diminishes from the well-developed city groups toward the less developed ones”. In order to test the hypothesis, first the general factor was established and the most important variables in the urban development were determined. Then a cluster analysis was made with the variables used in the general factor analysis and the results of both analyses were compared. For the purpose of revealing any socioeconomic development dynamics, a group factor analysis was made. City groups were made using the development index deducted from the general factor analysis. Between the city groups, the relation between the canonic correlation analysis and social and economical indications was analyzed. Finally, a factor analysis was applied in order to determine the place of Turkey within the member and nominee countries of EU. The socioeconomic development level of the cities in Turkey showed difference in respect of the regions. The entire Marmara, Aegean coasts, Mediterranean coasts and the cities surrounding the central Aegean so as to ensure connection with Konya, Ankara and Istanbul have been a homogenous region with respect to well- development. In the most developed city group, because of the tourism sector, the socioeconomic development level of Antalya and Mugla was found to be above such industry cities as Adana and Kocaeli. The secondary developed cities are composed of the Blacksea coasts, central Anatolia cities except the metropolises and the central Aegean. And the underdeveloped cities are dense in the Eastern and South eastern Anatolia regions. xvThe most correlated variables with the socioeconomic development levels of the cities have been the workforce covered under SSK and communication infrastructure. Variables with respect to the industrial production have remained below such prosperity level variables as the correlation of the cities with the socioeconomic development level, domestic electricity consumption Per person, number of cars Per a thousand of persons, ratio of girls attending high school, dentists Per one thousand persons and number of specialized doctors. Rural population increase has been found to be more correlated with the socioeconomic development rather than urban population increase. Political reasons have been more influential than the economical reasons in the urban population increase. In the cities other than the first 10 most developed ones, the share of vegetable and animal production has been found to be higher than the industrial production. No any strong relation between the life expectation at birth and the well- development. In the group factor analysis carried out to analyze the differentiation in the socioeconomic structures of the cities in Turkey, 80 cities could only be described on the basis of 30 variables and under 3 factors. The factors, according to the variables with more predicates, have been named, the first, as“Technical and Social Infrastructure Factor”, the second as“Manufactures Industry Production and Private Sector Venture Factor”and the third as“Agricultural Production, Tourism and Business Services Factor”. The result of the research showed that, as a result of the first factor, some cities are economically more developed and some are socially more developed. For this reason, socioeconomic development can be ensured with investments in the socially developed cities towards qualified workforce. According to the result of the second factor, productivity in the industrial production gains importance. As a result of the third factor, the effect of the investments made in the (South East Anatolia Project (GAP) region has been seen. Gaziantep situated in GAP region has been found to have ah important polar development dynamics. In the third factor, tourism has been found important. A tourism planning may be made at the axle to interconnect Antalya, Muğla, Mersin, Adana in the western Mediterranean, Adıyaman, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır and Van in the Southern-east. Such planning may be made towards integrating sea, sand, sun tourism and culture tourism. A canonic correlation analysis has been made in order to analyze the economical variables and social variables nationwide. It was the well-developed, less-developed and underdeveloped city groups and the number of telephones Per person among the nationwide economical variables that made the most contribution to the canonic correlation. And among the social variables, domestic electricity consumption Per person made the most contribution to the canonic correlation. It has been proved, after the factor and grouping analyses, also with the canonic correlation analysis, that the communication infrastructure is correlated with the development performances of the cities and the process of integration with the other cities. XVIThe variance of the social variables in the first and third city groups has been more described than the second city group by the economical variables. In the same way, the variance of the economical variables in the first and third city groups has been more described than the second city group by the social variables. For this reason, the hypothesis, in Turkey, that“In Turkey, the correlation between the economical variables and the social variables diminishes from the well-developed city groups towards the less developed city groups.”has been refused. The effect of more public investments per person is seen on the more strong relation between the economical variables and the social variables in the third city group compared to the second one. Because, the majority of the third group cities was in the extraordinary circumstances region. In the third city group, the public investments are much more because of the GAP project. Yet, the border trade which could not be accounted caused an economical activity in the less-developed third city group. Since, in the first city group, private entrepreneurship is much more, the relation between the economical variables and the social variables has been found stronger compared to the second group. A factor analysis has been made to determine the socioeconomic development level of Turkey within the member and nominee countries of EU. The result of the analysis showed that Turkey is in the last place among the nominee countries, and information sector and research - development have played an important role in determining the dynamics of the development. With respect to the level of socioeconomic development, Sweden and Finland, the leading countries in information in the recent years have been in the first places. Only Slovenia, among the nominee countries, has been in the place before Greece and Portugal. In the factor analysis made for the purpose of revealing the group factors for the member and nominee countries of EU, the variables indicating the prosperity standard have been grouped under the first factor and the innovation variables under the second factor. Looking at the scores of the first group factors indicating the life standard, the first places are of Germany, France, Belgium, Austria, the Netherlands and Sweden. The nominee countries of which life standard score is the lowest are Bulgaria, Turkey and Romania. The scores of the second group factor where the innovation and information variables are grouped, shows that the first places are of Finland, Sweden, Denmark and the Netherlands. Romania, Latvia and Turkey are in the last places. Turkey is rather underdeveloped in socioeconomic respect within the member and nominee countries of EU. Its most important advantage in the process of being the nominee for EU, is its young population. However, as revealed by the results of the development index analyses made for the member and nominee countries of EU, educated work force gradually gains more importance. Turkey, in the process of becoming member of EU must make a progress primarily in the life standard and innovation indications as well as in the economical growth. It must be the prior XVIIpolicy of Turkey, in the process of becoming member of EU, to decrease the level of interregional development and to increase the qualified workforce. XVIII
Benzer Tezler
- Kalkınma ajansları ve kalkınma ajanslarının Türkiye ekonomisine beklenen katkıları
Development agencies and development agencies in Turkey economy expected contributions
ERDAL ARSLAN
- Avrupa Birliği'nde tarım politikaları ve Türkiye tarım politikalarına etkileri
Agricultural policies in European Union and effects on Turkey's agricultural policies
FAZIL METE DİLBEN
- Türkiye'de iç güvenlik eğitiminde değişim ve dönüşümün analizi
Analysis of change and transformation in domestic security education in Turkey
ŞEYMA ÖZKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Eğitim ve ÖğretimPolis AkademisiGüvenlik Stratejileri ve Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEDA ÖZ YILDIZ
- Avrupa Birliği'ne adaylık sürecinde Türkiye'de faaliyet gösteren ihracata dayalı KOBİ'lerin rekabet gücü ve Trakya bölgesinde uygulama
The competative power of the export-oriented SMEs in Turkey during its candidacy process to EU and the region of Thrace
HÜSEYİN AYDIN
- Türkiye ve Avrupa Birliği ilişkilerinde göç ve sınır yönetimi stratejileri
Migration and border management strategies in Turkey and European Union relations
İBRAHİM İRDEM
Doktora
Türkçe
2018
Kamu YönetimiGazi ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET AKİF ÖZER